Tiu ĉi elektron'ik'a tekst'o baz'iĝ'as sur tekst'o ĉe http://www.angelfire.com/ny2/ts/lapenna.html.
Proksim'um'a verk'o'jar'o: 1974
Kre'is la Esperant'a'n tekst'o'n: Lapenna
Long'a est'as la histori'o de inform'ad'o pri la Inter'naci'a Lingv'o. Est'is temp'o, kiam ne ekzist'is land'a'j aŭ ali'a'j organiz'aĵ'o'j kaj kiam ĉio de'pend'is de la iniciat'o de unu'op'ul'o'j. La inform'ad'o est'is oft'e nom'at'a “propagand'o”. Eĉ nom'o'j de Esperant'o'organiz'aĵ'o'j en'ten'is tiu'n vort'o'n. Trov'iĝ'ad'is mult'a'j real'ism'a'j taks'o'j de la si'a'temp'a lingv'a situaci'o kaj objektiv'a'j inform'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o, sed cert'e ne for'est'is fantazi'aĵ'o'j sen kia ajn baz'o en la real'o. Tiu'j last'a'j, kvankam cert'e bon'intenc'a'j, tamen oft'e kaŭz'is tia'n kompromit'iĝ'o'n de la Esperant'o-mov'ad'o aŭ eĉ de la ide'o mem de komun'a lingv'o, ke en mult'a'j kaz'o'j tut'a'j region'o'j aŭ medi'o'j rest'is ferm'it'a'j dum long'a'j period'o'j por kia ajn pozitiv'a labor'o. Post la Du'a Mond'milit'o, paralel'e kun la ĝeneral'a'j klopod'o'j re'star'ig'i la mov'ad'o'n el la ruin'o'j kaj adapt'i la organiz'a'n struktur'o'n de UEA al la nov'a'j cirkonstanc'o'j, komenc'iĝ'is la klopod'o'j organiz'i la inform'ad'o'n kaj konform'ig'i ĝi'a'n karakter'o'n al la postul'o'j de la modern'a mond'o. UEA re'fond'is si'a'n “propagand'a'n fak'o'n” en Bournemouth (1949), sed jam dum la Universal'a Kongres'o en Parizo (1950) trans'form'is ĝi'n en Inform'a'n Fak'o'n. La sam'a'n jar'o'n ek'funkci'is Inter'naci'a Gazet'ar'a Serv'o kun la cel'o liver'ad'i taŭg'a'j'n kaj aktual'a'j'n inform'o'j'n, unu'flank'e, al la pres'agent'ej'o'j kaj, ali'flank'e, al la land'a'j asoci'o'j. En Parizo por la unu'a foj'o funkci'is ankaŭ la Kongres'a Gazet'ar'a Serv'o (KGS), kiu ĉiu'tag'e liver'is si'a'j'n bulten'o'j'n al la franc'a gazet'ar'o en la franc'a lingv'o, kaj al ĉiu'j interes'iĝ'ant'a'j kongres'an'o'j en la Inter'naci'a Lingv'o. Sekv'is re'organiz'ad'o kaj organiz'ad'o de la land'a'j inform'a'j fak'o'j. Ĉiu'jar'e, krom 1954, est'is publik'ig'at'a'j la rezult'o'j de inform'ad'o en mond'a'j kadr'o'j. Tio ebl'ig'is kaj al la centr'a'j organ'o'j de la Asoci'o kaj al la land'a'j organiz'aĵ'o'j, resp. al ili'a'j inform'a'j fak'o'j, far'i analiz'o'j'n kaj kompar'o'j'n, observ'i la re'ag'o'j'n de la publik'a opini'o, serĉ'i metod'o'j'n por pli'bon'ig'o'j. Komenc'e de 1956 ia labor'o jam tiel progres'is, ke est'is ebl'e kun'vok'i la reprezent'ant'o'j'n de la land'a'j inform'a'j fak'o'j al apart'a kun'ven'o, kies cel'o est'is tra'stud'i ĉiu'j'n demand'o'j'n, lig'it'a'j'n al la inform'ad'o. La kun'ven'o efektiv'e okaz'is fin'e de juli'o en Frostavallen, Sved'uj'o. Dum 6 tag'o'j, preskaŭ ĉiu'n post'tag'mez'o'n, kompetent'a'j labor'ant'o'j sur la kamp'o de inform'ad'o diskut'ad'is la problem'o'n. La rezult'o est'is formul'it'a en la dokument'o “Fundament'a princip'ar'o de inform'ad'o pri la Inter'naci'a Lingv'o”, kiu est'is unu'anim'e akcept'it'a en la kun'ven'o de la 30a de juli'o 1956.
La Princip'ar'o de Frostavallen est'as valid'a ankaŭ hodiaŭ. Ĝi konsist'as el 9 mal'long'a'j ĉapitr'o'j kun 21 punkt'o'j (vd. la broŝur'o'n “Statut'o kaj Regul'ar'o'j de UEA”, 1968, p-oj 58-62). ĉi dev'us est'i plej atent'e tra'stud'it'a de ĉiu land'a inform'a fak'o kaj en'tut'e de ĉiu person'o, kiu dezir'as efik'e kaj cel'traf'e help'i al dis'vast'ig'o de la Inter'naci'a Lingv'o per kiu ajn rimed'o de inform'ad'o.
La Estr'ar'o de UEA okup'iĝ'is ankaŭ pri la demand'o, kia'manier'e pli'bon'ig'i la inform'ad'o'n. Inter'ali'e ĝi decid'is komisi'i al la sub'skrib'int'o, kiu en si'a'j antaŭ'a'j funkci'o'j de estr'ar'an'o pri inform'ad'o kaj ĝeneral'a sekretari'o respond'ec'is ankaŭ pri la Inform'a Fak'o de LJEA, verk'i artikol'seri'o'n pri la plej grav'a'j punkt'o'j de la Princip'ar'o de Frostavallen.
Unu el tiu'j grav'a'j punkt'o'j est'as sen'dub'e la er'o rilat'ant'a al KGS. Dum UK-oj la Kongres'a Gazet'ar'a Serv'o el'don'as ĉiu'tag'e bulten'o'n kun nov'aĵ'o'j en Esperant'o kaj en la naci'a lingv'o. Ĝi pri'zorg'as la artikol'a'n serv'o'n por la gazet'ar'o, fot'o'serv'o'n, intervju'o'j'n, radi'o'serv'o'n kaj, se iel ebl'e, nov'aĵ'o'j'n en la televid'o. Krom'e, radi'o Varsovio dis'aŭd'ig'as regul'a'j'n inform'o'j'n pri la dis'volv'iĝ'o de la kongres'a'j labor'o'j. Rilat'e la kongres'a'n land'o'n neniam est'is grav'a'j mal'facil'aĵ'o'j. La land'a gazet'ar'o, radi'o, televid'o abund'e inform'ad'is pri la kongres'o. Pri tio zorg'as rekt'e la KGS mem.
En la pas'int'ec'o la ĉef'a mank'o est'is la tre ne'kontent'ig'a util'ig'ad'o de la KGS por inform'ad'i pri ia UK en ali'a'j land'o'j. Por evit'i tiu'n erar'o'n, neces'as, ke la land'a'j inform'a'j fak'o'j aŭ la land'a'j asoci'o'j sen inform'a'j fak'o'j komisi'u kompetent'a'n person'o'n send'ad'i tre konciz'a'j'n inform'o'j'n al si'a'land'a'j ĉef'a'j gazet'o'j jam el la kongres'a urb'o mem. La komisi'it'o'j pov'as ricev'i sen'pag'e la ĉiu'tag'a'n bulten'o'n de la KGS kaj ĉerp'i el
ĝi taŭg'a'j'n inform'o'j'n, nepr'e al'don'ant'e kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la reprezent'iĝ'o de la propr'a land'o. Tio ĉiam help'as al publik'ig'o. Se neniel est'as ebl'e hav'i apart'a'n komisi'it'o'n, oni pov'as bon'eg'e util'ig'i la inform'o'j'n en Esperant'o de Radi'o Varsovio. Kiel ekzempl'o'n oni pov'as cit'i la kaz'o'n de s-ro L.Pickel (German'uj'o), kiu oft'e ne ĉe'est'is la kongres'o'j'n. Tamen, sur'baz'e de la el'send'o'j de la Pol'a Radi'o pri UK, li pov'is ĉiu'tag'e send'i komunik'o'j'n al la german'a gazet'ar'o, kiu volont'e publik'ig'is tia'j'n freŝ'dat'a'j'n inform'o'j'n. Oft'e oni aŭd'as plend'o'j'n, ke la gazet'ar'o ne interes'iĝ'as. Tio cert'e ne est'as tut'e ĝust'a. Se oni liver'as al ĝi aktual'a'j'n kaj freŝ'dat'a'j'n nov'aĵ'o'j'n, ĝi volont'e publik'ig'as ili'n. Sed dev'as trov'iĝ'i iu, kiu liver'os ĝust'e tia'j'n inform'o'j'n.
Universal'a Kongres'o de Esperant'o est'as ĉiam event'o. Per iom da bon'a vol'o kaj cert'e ne tro grand'a labor'o oni pov'as facil'e ating'i, ke mult'a'j inform'o'j pri ĝi aper'u en amas'o da gazet'o'j ĉie tra la mond'o.
Inĝ. Rudolf Kratzmann (F.R. German'uj'o) skrib'is al ni interes'a'n leter'o'n, kies esenc'o est'as: “Ĵurnal'ist'o'j naci'lingv'a'j, raport'ant'e pri Esperant'o-okaz'aĵ'o'j, em'as al'don'i al ni'a propon'it'a tekst'o si'a'n propr'a'n, oft'e por Esperant'o mal'pli favor'a'n, opini'o'n, aŭ for'strek'i part'o'n, kio per'as al la publik'o mal'korekt'a'n impres'o'n. Tial ni (UEA, land'a'j asoci'o'j, lok'a'j grup'o'j, k.s.) pag'u al la gazet'o'j por publik'ig'o de ni'a tekst'o sen ŝanĝ'o'j far'e de la ĵurnal'ist'o'j.”
Efektiv'e, oft'e okaz'as, ke ĵurnal'ist'o'j — ĉu pro malic'o, ĉu pro mank'o de sci'o'j aŭ mis'kompren'o'j — erar'e prezent'as afer'o'j'n rilat'e al Esperant'o. Tamen, por evit'i mis'prezent'o'j'n, la rimed'o propon'it'a de R.Kratzmann ne ŝajn'as taŭg'a. Ĝi est'as eĉ ne real'ig'ebl'a, ĉar serioz'a'j gazet'o'j ne kutim'as akcept'i ordinar'a'j'n tekst'o'j'n kontraŭ pag'o. Sen'konsider'e al tio, est'us eg'e mal'oportun'e ag'i tia'manier'e: objektiv'ec'o'n oni rajt'as postul'i sen'kompens'e, cert'e ne en form'o, kiu pov'us est'i rigard'at'a kiel sub'aĉet'o. Tem'as ja pri artikol'o'j kaj inform'o'j, ne pri reklam'o'j. Por evit'i aŭ almenaŭ maksimum'e redukt'i erar'o'j'n kaj mis'prezent'o'j'n ekzist'as ali'a'j metod'o'j, jam el'prov'it'a'j en la praktik'o kaj konform'a'j al la Princip'ar'o de Frostavallen.
La gazet'ar'o skrib'as en form'o de artikol'o'j, intervju'o'j, raport'o'j pri iu gazet'ar'a konferenc'o, aŭ inform'o'j pri iu event'o.
Artikol'o'j'n pri Esperant'o pov'as skrib'i kiu ajn: ĵurnal'ist'o aŭ ali'a person'o, kiu ne sci'as la lingv'o'n kaj sekv'e risk'as far'i mult'a'j'n erar'o'j'n eĉ sen mal'bon'a intenc'o, aŭ kompetent'a kon'ant'o de la afer'o. Oft'e okaz'as, ke en artikol'o'j pri divers'a'j ali'a'j demand'o'j, la Inter'naci'a Lingv'o est'as menci'at'a en tiu aŭ ali'a kun'tekst'o. Por prevent'i erar'o'j'n en artikol'o'j verk'ot'a'j de person'o'j sen kontent'ig'a'j sci'o'j, plej bon'e est'as help'i ili'n per anticip'a liver'ad'o de objektiv'a'j fakt'o'j. Se tio ne ebl'as, tiam la plej bon'a metod'o est'as re'ag'i per leter'o'j al la redakci'o. Kelk'foj'e sufiĉ'as tut'e mal'long'a leter'o kun konciz'a prezent'o de fakt'o'j, kiu'j korekt'as la erar'o'j'n kaj mis'prezent'o'j'n. Kelk'foj'e est'as util'e re'ag'i per tut'a artikol'o. Se la verk'int'o de la mis'prezent'o aŭ eĉ atak'o est'as iu kon'at'a person'o, neces'as atent'i, ke la person'o, kiu re'ag'as, hav'u laŭ la ebl'ec'o simil'a'n soci'a'n pozici'o'n. Kutim'e tio help'as. Se el komenc'a mis'prezent'o evolu'as publik'a diskut'o, eĉ polemik'o, des pli bon'e, sed kondiĉ'e, kompren'ebl'e, ke la pled'ant'o por la Inter'naci'a Lingv'o kon'u perfekt'e la fakt'o'j'n kaj sci'u efik'e argument'i.
Se tem'as pri artikol'o'j liver'at'a'j al la gazet'o'j far'e de la inform'a'j fak'o'j de ni'a'j organiz'aĵ'o'j aŭ de unu'op'ul'o'j, la plej bon'a asekur'o kontraŭ arbitr'a ŝanĝ'ad'o de la propon'it'a'j tekst'o'j est'as: don'i tekst'o'j'n ĵurnal'ism'e bon'stil'a'j'n kaj maksimum'e adapt'it'a'j'n al la karakter'o de la koncern'a'j gazet'o'j.
En ambaŭ kaz'o'j — kaj en mult'a'j ali'a'j — est'as util'ig'ebl'a'j divers'a'j Ced-dokument'o'j, la revu'o “La Mond'a Lingv'o-Problem'o”, la bulten'o'j de ni'a Inter'naci'a Gazet'ar'a Serv'o (IGS) kaj de la KGS, kiel ankaŭ plur'a'j verk'o'j, ekzempl'e “Lingv'o kaj Viv'o” de G.Waringhien, “Zamenhof” de M. Boulton, “Retor'ik'o”, Unu'a Part'o, de la sub'skrib'int'o, “Memor'libr'o pri la Zamenhof-Jar'o” k.a.
Por evit'i erar'o'j'n en intervju'o'j plej bon'e est'as pet'i ia tekst'o'n antaŭ la publik'ig'o. Serioz'a'j ĵurnal'ist'o'j volont'e konsent'as, ĉar ankaŭ por ili est'as ne'oportun'e, ke en'ŝtel'iĝ'u erar'o'j, pro kiu'j la intervju'it'o post'e ver'ŝajn'e protest'os ĉe la redakci'o.
Gazet'ar'a'j'n konferenc'o'j'n oni pov'as aranĝ'i nur okaz'e de iu grav'a event'o: kongres'o, konferenc'o, vizit'o de iu el'star'a person'o, k.s. Tia'n konferenc'o'n neces'as bon'e organiz'i. Tio signif'as: centr'iĝ'i al la event'o mem; pri'zorg'i, ke nur kompetent'a'j person'o'j don'u inform'o'j'n; dis'divid'i la task'o'j'n inter tiu'j person'o'j kaj nepr'e evit'i kontraŭ'dir'o'j'n; pri'zorg'i unu'a'rang'a'j'n interpret'ant'o'j'n, se la inform'ant'o'j ne sci'as la koncern'a'n naci'a'n lingv'o'n; anticip'e prepar'i dosier'o'j'n por la ĵurnal'ist'o'j kun konciz'a'j resum'o'j de la inform'o'j, dokument'o'j rilat'ant'a'j al la event'o kaj iu ĝeneral'a dokument'o pri la Inter'naci'a Lingv'o, ekzempl'e la kon'at'a Ced/7 (Baz'a'j Fakt'o'j). Se la GK est'as tiel prepar'it'a, nur escept'e pov'as okaz'i erar'o'j aŭ mis'prezent'o'j. La sam'a'j princip'o'j koncern'as ankaŭ mal'long'a'j'n inform'o'j'n. Efektiv'e, la inform'a'j fak'o'j de ni'a'j land'a'j asoci'o'j dev'us regul'e liver'ad'i al la naci'lingv'a'j gazet'o'j taŭg'a'j'n inform'o'j'n pri ĉiu'j pli grav'a'j event'o'j en lig'o kun la Inter'naci'a Lingv'o. Tiu'cel'e est'as bon'eg'e util'ig'ebl'a'j la bulten'o'j de la IGS kaj ankaŭ ali'a'j material'o'j, kiu'j'n publik'ig'as UEA.
Observ'ad'o de la supr'a'j sugest'o'j cert'e redukt'os la mis'prezent'o'j'n, kiu'j sen'dub'e ĝen'as la pli rapid'a'n dis'vast'iĝ'o'n de la lingv'o, ĉar ili kre'as fals'a'n imag'o'n pri ĝi kaj pri la Esperant'o-mov'ad'o en la publik'a opini'o.
En artikol'o'j, preleg'o'j kaj ali'a'j rimed'o'j de inform'ad'o pri Esperant'o si'a'temp'e svarm'is mis'gvid'a'j esprim'o'j, kiu'j kaŭz'is mult'e da mal'bon'o al la pozici'o de la lingv'o. La Princip'ar'o de Frostavallen list'ig'as la ĉef'a'j'n erar'o'j'n en la p-to 13 de la sekci'o rilat'ant'a al la kvalit'o kaj, inter'ali'e, rekomend'as ne aplik'i al la lingv'o la epitet'o'j'n “art'e'far'it'a”, “help'a”, “verd'a” k.s., sed ĉiam nom'i ĝi'n aŭ La Inter'naci'a Lingv'o aŭ Esperant'o.
Dank’ al tiu rekomend'o kaj al insist'ad'o de la Inform'a Fak'o de UEA kaj de plur'a'j land'a'j inform'a'j fak'o'j, la epitet'o “verd'a” kaj simil'a'j ekstravaganc'o'j komplet'e mal'aper'is, dum la uz'o de “art'e'far'it'a” kaj “help'a”, kvankam redukt'it'a, bedaŭr'ind'e ankoraŭ obstin'as. Ambaŭ esprim'o'j est'as mal'ĝust'a'j, ne'neces'a'j kaj tre mal'util'a'j.
Mal'ĝust'a'j ili est'as, ĉar ili ne respond'as al la fakt'a karakter'o de Esperant'o. La lingv'o'j est'as kre'aĵ'o'j de la soci'o kaj ne de la natur'o. Lingv'o'j ne kresk'as sur arb'o'j, sed form'iĝ'as kaj evolu'as en la sin'o de hom'a'j kolektiv'o'j. Ili ne est'as reg'at'a'j de biologi'a'j, sed de soci'ologi'a'j kaj lingv'ist'ik'a'j leĝ'o'j. Tial ĉia ajn “biologi'ig'o” de lingv'o est'as scienc'e ne'akcept'ebl'a. Neces'as fin'e kompren'i, ke tiu'rilat'e ne ekzist'as princip'a, esenc'a, diferenc'o inter Esperant'o kaj la naci'a'j literatur'a'j lingv'o'j. Sekv'e, se al la angl'a, franc'a, aŭ kiu ajn ali'a lingv'o oni ne al'don'as la epitet'o'j'n “art'e'far'it'a” aŭ “help'a” aŭ kiu'n ajn ali'a'n mal'taŭg'a'n, sed oni tio'n far'as rilat'e al Esperant'o, oni neces'e kre'as super'flu'a'j'n konfuz'o'n kaj mis'kompren'o'n. Per tio oni nur erar'e kred'ig'as, ke Esperant'o est'as “kontraŭ'natur'a”, do io “ne'normal'a” aŭ eĉ “mort'a”, kompar'e kun la “normal'a'j”, “natur'a'j” kaj tial “viv'ant'a'j” lingv'o'j. Pro la sam'a kaŭz'o est'as evit'ind'e nom'i d-ro'n Zamenhof “kre'int'o” aŭ eĉ “invent'int'o” de Esperant'o. Li mem rigard'is si'n, tut'e prav'e, iniciat'int'o de la lingv'o. La du esprim'o'j — “art'e'far'it'a” kaj “help'a” — ankaŭ est'as tut'e ne'neces'a'j. La sub'skrib'int'o publik'ig'is cent'o'j'n da artikol'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o kaj neniam uz'is la du epitet'o'j'n. Tio signif'as, ke ili est'as evit'ebl'a'j sen kia ajn mal'facil'aĵ'o. Ni ne diskut'u ĉi tie la taŭg'ec'o'n de la esprim'o “plan'lingv'o”. En scienc'karakter'a artikol'o aŭ verk'o ĝust'e pri tiu problem'o ĝi cert'e est'as neces'a, sed en la ĝeneral'a inform'ad'o ankaŭ ĝi est'as evit'ind'a.
La kontraŭ'star'ig'o de “art'e'far'it'a” aŭ “help'a” al “natur'a” aŭ “viv'ant'a” est'as mal'util'a el ĉiu'j vid'punkt'o'j. Tia nomad'o kre'as erar'a'n impres'o'n, ke Esperant'o tut'e ne pov'as funkci'i kiel lingv'o aŭ, en la plej bon'a kaz'o, ke ĝi est'as nur ia surogat'o de lingv'o, per kiu oni ne pov'as esprim'i la nuanc'o'j'n kaj subtil'aĵ'o'j'n de la pens'o. Super'flu'e dir'i, ke tia antaŭ'juĝ'o, al kiu la erar'o'j en ni'a inform'ad'o abund'e kontribu'is en la pas'int'ec'o kaj bedaŭr'ind'e ankoraŭ kontribu'as, grav'e obstakl'as la normal'a'n dis'vast'iĝ'o'n de la lingv'o en la larĝ'a'j popol'tavol'o'j. Krom'e, per tio ni mem liver'as munici'o'n por la kanon'o'j de la konsci'a'j mal'amik'o'j de Esperant'o. Tio okaz'is mult'foj'e. De'nov'e tio okaz'is antaŭ ne'long'e en grav'a naci'a instanc'o, kiam influ'hav'a publik'a figur'o sukces'e opon'is eksperiment'a'n instru'ad'o'n de Esperant'o en la lern'ej'o'j per la argument'o, ke ĝi ne hav'as kler'ig'a'n valor'o'n kiel la “viv'ant'a'j” lingv'o'j kaj ke, ceter'e, ĝi mem atribu'is al si nur la rol'o'n de “help'a” lingv'o. Fin'e, neces'as ne forges'i la negativ'a'n efik'o'n de tia en'doktrin'iĝ'o pri “art'e'far'it'ec'o” je la mens'o'j de komenc'ant'o'j kaj kelk'foj'e eĉ de person'o'j, kiu'j jam ek'uz'is la lingv'o'n. Super'flu'e kre'iĝ'as ia danĝer'a kompleks'o de mal'pli grand'a valor'o de Esperant'o kompar'e kun la naci'a'j lingv'o'j, kio mal'help'as la plen'a'n ek'reg'o'n de la lingv'o. La fenomen'o de “etern'a'j komenc'ant'o'j” ŝuld'iĝ'as almenaŭ part'e al tiu psikologi'a aspekt'o. For'ig'i mal'taŭg'a'j'n kaj plen'e super'flu'a'j'n epitet'o'j'n est'as unu el la plej grav'a'j kondiĉ'o'j por pli efik'a inform'ad'o kun la cel'o prezent'i la Inter'naci'a'n Lingv'o'n en ĝust'a lum'o.
En la ĉapitr'et'o pri la kvalit'o de ni'a inform'ad'o la Princip'ar'o de Frostavallen rekomend'as ne menci'ad'i “divers'a'j'n projekt'o'j'n de komun'a lingv'o”. Kia'n senc'o'n hav'as tiu rekomend'o, kaj ĉu ĝi ankoraŭ est'as aktual'a?
Dum mult'a'j jar'o'j — fakt'e ek'de la nask'iĝ'o de Esperant'o — person'o'j okup'iĝ'ant'a'j pri la dis'vast'ig'o de la lingv'o kutim'is, en si'a'j skrib'a'j aŭ parol'a'j eksplik'o'j, propr'a'iniciat'e menci'ad'i ankaŭ divers'a'j'n projekt'o'j'n de inter'naci'a komunik'il'o kaj nomad'is ili'n “inter'naci'a'j lingv'o'j”. Post'e, eĉ ni'a'j inform'a'j fak'o'j kaj ili'a'j kun'labor'ant'o'j farad'is, kaj kelk'a'j el ili plu far'as, la sam'a'n erar'o'n. La formul'o kutim'e est'as: ja ekzist'as “mult'a'j inter'naci'a'j lingv'o'j”, sed “Esperant'o est'as la plej bon'a”.
Pro tiu grav'a mis'prezent'o, en naci'lingv'a'j gazet'o'j, period'aĵ'o'j, enciklopedi'o'j kaj ali'a'j verk'o'j oni oft'e egal'ig'as ni'a'n lingv'o'n kun volapük, id'o kaj ali'a'j, pli ĝis'dat'a'j, lingv'o'projekt'o'j, kvazaŭ ili hav'us simil'a'n aŭ eĉ sam'a'n soci'a'n valor'o'n. Unu el la sekv'o'j est'as, ke en decid'a'j rond'o'j kaj ĝeneral'e en la publik'a opini'o kre'iĝ'as konfuz'a aŭ fals'a imag'o pri la fakt'a situaci'o kio si'a'vic'e brems'as, kelk'lok'e eĉ mal'ebl'ig'as, la normal'a'n progres'ad'o'n de la Inter'naci'a Lingv'o. La pozitiv'a'j klopod'o'j est'as renkont'at'a'j de pasiv'a si'n'ten'o aŭ rezist'o eĉ en tiu'j medi'o'j, kiu'j sent'as la lingv'a'n problem'o'n kaj princip'e simpati'as la solv'o'n per'e de neŭtral'a lingv'o. Ili star'ig'as la demand'o'n: “Kiu, do, lingv'o, se ekzist'as tiom da ili?”; kaj konsil'as: “Unu'e la protagonist'o'j de divers'a'j ‘inter'naci'a'j lingv'o'j’ inter'konsent'u pri unu'sol'a, kaj post'e ven'u al ni”. Bedaŭr'ind'e, al tiu de'form'it'a bild'o abund'e kaj tut'e super'flu'e kontribu'is ni'a propr'a inform'a aparat'o: abund'e, ĉar la vast'a publik'o, kun la escept'o de strikt'e fak'a'j medi'o'j, apenaŭ sci'us i'o'n ajn pri la ok'cent'o da prov'o'j kre'i inter'naci'a'n komunik'il'o'n, se ni mem ne parol'us pri ili; super'flu'e, ĉar oni pov'as bon'eg'e inform'ad'i pri la Inter'naci'a Lingv'o kaj ĝi'a'j ĉiu flank'a'j ating'o'j, komplet'e ignor'ant'e la divers'a'j'n lingv'o'projekt'o'j'n.
“Super'flu'e” ne signif'as “neniam”, nek ĝi iel ajn implic'as i'a'n kvazaŭ'a'n tim'trem'a'n fuĝ'o'n. Se la cirkonstanc'o'j postul'as, ne nur ne est'as super'flu'e, sed efektiv'e neces'as objektiv'e prezent'i ankaŭ tiu'n aspekt'o'n. Tio, ekzempl'e, dev'as okaz'i en serioz'a verk'o pri la histori'o de la mond'lingv'a problem'o, aŭ en respond'o al konkret'a demand'o dum iu intervju'o aŭ gazet'ar'a konferenc'o. En tia'j aŭ simil'a'j cirkonstanc'o'j la element'a postulat'o est'as net'e disting'i inter Esperant'o kiel viv'ant'a lingv'o, unu'flank'e, kaj ĉiu'j lingv'o'projekt'o'j, ali'flank'e, kiel konsil'as la Princip'ar'o de Frostavallen.
La divid'lini'o inter la du est'as klar'a kaj simpl'a. Ankaŭ en tiu ĉi sfer'o akumul'it'a'j kvant'a'j kresk'o'j trans'form'iĝ'as en esenc'e nov'a'n kvalit'o'n. Lingv'o est'as instrument'o de soci'a komunik'ad'o en ĉiu'j sfer'o'j de la viv'o. Abstrakt'a sistem'o de komunik'regul'o'j, ebl'e eĉ perfekt'a en si'a abstrakt'a struktur'o, sed ne uz'at'a por inter'hom'a komunik'ad'o en relativ'e alt'a skal'o, tut'e ne est'as lingv'o. Ankoraŭ mal'pli “inter'naci'a”, ĉar por tio, al'don'e, est'as bezon'at'a ankaŭ ver'a inter'naci'ec'o almenaŭ el kvar vid'punkt'o'j: intern'a lingv'a konsist'o, geografi'a etend'iĝ'o, soci'a port'ant'o kaj cel'o. Plej taŭg'e est'as nom'i tia'n sistem'o'n “projekt'o” aŭ “lingv'o'projekt'o”.
Ankaŭ Esperant'o komenc'is si'a'n ekzist'ad'o'n kiel lingv'o'projekt'o. Tamen, dank’ al nombr'o da decid'a'j kvant'a'j faktor'o'j — ek'de literatur'a kaj scienc'a kre'ad'o, tra vast'a gam'o da ĉia'spec'a'j fak'a'j kaj special'a'j aplik'o'j, ĝis mult'nombr'a'j ĉiu'tag'a'j rilat'o'j, eĉ famili'a'j — Esperant'o trans'form'iĝ'is en viv'ant'a'n lingv'o'n de viv'ant'a kolektiv'o, dum la ali'a'j projekt'o'j neniam sukces'is el'ir'i el tiu embri'a stadi'o. Inter viv'ant'a lingv'o, parol'at'a en'tut'e de cent'mil'o'j da person'o'j tra la mond'o, kaj mort'nask'it'a'j projekt'o'j ja est'as princip'e grav'a diferenc'o. Tial, fakt'e, ekzist'as nur unu ver'e inter'naci'a lingv'o: la Inter'naci'a Lingv'o aŭ Esperant'o.
Por alt'ig'i la kvalit'o'n de ni'a inform'ad'o est'as neces'e akcent'i ĉio'n, kio montr'as la kultur'a'n kaj praktik'a'n valor'o'j'n de la Inter'naci'a Lingv'o. Se oni konsider'as la ĉia'spec'a'j'n obstakl'o'j'n, kiu'j'n renkont'is ĝi'a dis'vast'iĝ'ad'o tra la mond'o — antaŭ'juĝ'o'j, for'est'o de financ'a'j rimed'o'j, naci'a ŝovinism'o kaj faŝism'o, milit'o'j kaj ali'a'j inter'naci'a'j streĉ'it'ec'o'j — la ating'o'j de Esperant'o est'as el'star'e grand'a'j, mult'rilat'e ver'e admir'ind'a'j. Bedaŭr'ind'e, pri tiu'j ating'o'j la vast'a publik'o apenaŭ i'o'n sci'as. Eĉ kler'a'j person'o'j hav'as preskaŭ neni'a'n aŭ, en la plej bon'a kaz'o, nur mank'a'n kaj tial de'form'it'a'n bild'o'n.
Grav'a task'o de ni'a'j inform'a'j fak'o'j est'as liver'i objektiv'a'j'n sci'ig'o'j'n kaj klar'ig'o'j'n pri la Esperant'a traduk'a kaj original'a literatur'o, scienc'a'j verk'o'j, Inter'naci'a Somer'a Universitat'o, bel'art'a'j kaj orator'a'j konkurs'o'j, gazet'ar'o, radi'o'el'send'o'j, deleg'it'a ret'o, aplik'o'j de la lingv'o dum vojaĝ'o'j kaj en profesi'a labor'o, inter'naci'a'j kongres'o'j kaj ali'a'j renkont'iĝ'o'j ktp. La ating'o'j de Esperant'o est'as tiel mult'nombr'a'j kaj en kelk'a'j sfer'o'j tiel vast'a'j, ke la problem'o cert'e ne est'as kio'n dir'i, sed prefer'e kiel elekt'i la plej interes'a'j'n kaj plej grav'a'j'n aspekt'o'j'n. Ced far'as util'a'n labor'o'n ankaŭ tiu'rilat'e. Ĝi'a'j dokument'o'j est'as regul'e send'at'a'j al ĉiu'j land'a'j asoci'o'j, al la inform'a'j fak'o'j, Esperant'a'j fak'o'j de radi'o'staci'o'j. En ili trov'iĝ'as abund'a material'o kun objektiv'a'j fakt'o'j. Neces'as nur util'ig'i ili'n eĉ pli mult'e ol ĝis nun por la cel'o'j de inform'ad'o. Tio help'os al pli'bon'ig'o de ĝi'a kvalit'o.
Laŭ la Princip'ar'o de Frostavallen, unu el la ĉef'a'j erar'o'j de ni'a inform'ad'o est'as “don'i al la Esperant'o-mov'ad'o sekt'ec'a'n karakter'o'n” . Tio ne rilat'as sol'e al inform'ad'o, sed ĝeneral'e al ĉiu'j sektor'o'j de ag'ad'o por la Inter'naci'a Lingv'o.
En “Plen'a ilustr'it'a vort'ar'o” sekt'o est'as difin'it'a kiel “ar'o da person'o'j, divid'ant'a'j religi'a'j'n kred'o'j'n, diferenc'a'j'n de tiu'j de la regul'a, ortodoks'a eklezi'o, de kiu ili apart'iĝ'is.” La du'a signif'o, mal'pli oft'e renkont'ebl'a, est'as tiu de ar'o da person'o'j apart'iĝ'ant'a'j dis'de la oficial'a parti'a doktrin'o aŭ, eĉ pli mal'oft'e, de filozofi'a skol'o pri unu aŭ kelk'a'j er'o'j. Ĝis tiu ĉi punkt'o ĉio ŝajn'as en ord'o; precip'e se oni ne forges'as, ke tia'j minoritat'a'j grup'o'j oft'e trans'form'iĝ'as, pro nombr'a'j kresk'o'j kaj intern'a'j fortik'iĝ'o'j, en respekt'at'a'j'n eklezi'o'j'n aŭ religi'a'j'n komun'um'o'j'n, en potenc'a'j'n politik'a'j'n fort'o'j'n aŭ influ'hav'a'j'n ideologi'a'j'n faktor'o'j'n. Kaj tiam ili ĉes'as est'i “sekt'o'j”. Menci'ind'e, ke la vort'o “sekt'o” ne est'as aplik'ebl'a al minoritat'a'j koncept'o'j en la sfer'o de scienc'o'j.
La danĝer'o komenc'iĝ'as ĉe adjektiv'ig'o kaj ĝi'a'j deriv'aĵ'o'j: “sekt'a” signif'as ne nur “rilat'ant'a al sekt'o”, sed ankaŭ ne'toler'em'a kaj mal'larĝ'spirit'a, disput'em'a kaj kverel'em'a, ĉio kun fort'a nuanc'o de io mal'ŝat'ind'a aŭ eĉ stult'a. En tiu senc'o oni parol'as, ekzempl'e, pri sekt'ec'a politik'o aŭ pri sekt'ec'a'j envi'o'j, ĵaluz'o'j k.s., eĉ kiam tiu'j esprim'o'j ne rilat'as rekt'e al iu sekt'o.
Objektiv'e, la Esperant'o-mov'ad'o cert'e ne est'as sekt'o. Precip'e ne en la nun'a stadi'o. Nek en senc'o religi'a, nek en kiu ajn ali'a. Ankoraŭ mal'pli ĝi est'as sekt'ec'a. Ĝi'a'j stud'instanc'o'j sekv'as kaj analiz'as la evolu'o'n sur la lingv'a kamp'o per scienc'a'j metod'o'j, kaj la rezult'o'j de tiu'j esplor'o'j indik'as, ke la cel'o'j de la Esperant'o-mov'ad'o est'as konform'a'j al la lingv'a dinamik'o en inter'naci'a'j rilat'o'j. La labor'o por la Inter'naci'a Lingv'o ne est'as far'at'a en la interes'o de iu mal'grand'a grup'o, kio oft'e karakteriz'as sekt'o'n, sed en la interes'o de la tut'a soci'o. Ali'flank'e, la baz'a'j princip'o'j de la lingv'o mem, kvankam iniciat'it'a grand'part'e intuici'e, plen'e kongru'as kun la postulat'o'j de la scienc'o en tiu apart'a branĉ'o. Tial en 1959 Zamenhof est'is deklar'it'a unu el la grand'a'j person'ec'o'j de la hom'ar'o; tial en 1954 Unesk'o re'kon'is la signif'o'n de Esperant'o por inter'naci'a'j intelekt'a'j inter'ŝanĝ'o'j; tial la Propon'o al UN ĝu'as la apog'o'n de milion'a'j amas'o'j. Ne, la Esperant'o-mov'ad'o hav'as ver'e neni'o'n komun'a'n kun sekt'o.
Ali'a afer'o est'as, ke kiu ajn minoritat'a mov'ad'o, eĉ la plej serioz'a, risk'as la danĝer'o'n est'i rigard'at'a kiel sekt'ec'a kun ĉiu'j psikologi'a'j kaj ali'a'j mal'avantaĝ'o'j de tiu pozici'o: mal'ŝat'o kaj mal'estim'o, pri'mok'o'j kaj rid'ind'ig'o'j, kelk'foj'e eĉ komplet'a fremd'iĝ'o kaj ekskomunik'iĝ'o el la soci'o. Krom'e, intern'e, tio oft'e kaŭz'as grav'a'j'n perd'o'j'n de valor'a'j element'o'j, kiu'j tut'simpl'e ne vol'as mal'util'i al si'a prestiĝ'o aŭ karier'o pro aparten'o al ia “sekt'o”. Super'flu'e dir'i, ke tia situaci'o, se en ĝi trov'iĝ'as iu'j part'o'j de la Esperant'o-mov'ad'o, mult'eg'e mal'help'as la efik'ec'o'n de inform'ad'o kaj ankaŭ mal'rapid'ig'as la dis'vast'iĝ'o'n de la lingv'o. Tial la Princip'ar'o de Frostavallen rekomend'as evit'i ĉio'n, kio pov'us est'i interpret'at'a kiel sekt'ec'a: tro mult'e da stel'o'j kaj flag'o'j, kant'ad'o de la himn'o kaj ali'a'j kant'o'j en ne'konven'a'j temp'o kaj lok'o, strang'aĵ'o'j en la vest'o'j dum kongres'o'j kaj ali'a'j publik'a'j kun'ven'o'j, uz'ad'o de esprim'o'j “Majstr'o”, “sam'ide'an'o'j”, “verd'stel'an'o'j” k.s. en naci'lingv'a'j tekst'o'j (ankaŭ en Esperant'o ili pov'us est'i glat'e el'las'it'a'j) ktp. Est'us prudent'e re'konsider'i ankaŭ divers'a'j'n iom “romantik'a'j'n” nom'o'j'n de kelk'a'j ni'a'j organiz'aĵ'o'j, ekzempl'e “Lum'ant'a Verd'a Stel'o” aŭ simil'e. Kial ne nom'i ili'n tut'simpl'e Esperant'o-societ'o, aŭ klub'o aŭ asoci'o, de'pend'e de la karakter'o? Eĉ la vort'o “Esperant'uj'o”, precip'e se uz'at'a en naci'lingv'a tekst'o, ne ŝajn'as tre taŭg'a.
Plu'e, neces'us for'ĵet'i la erar'ig'a'n koncept'o'n de “famili'a rond'o”, kiu manifest'iĝ'as divers'manier'e, inter'ali'e eĉ per raport'ad'o pri inter'ven'o'j de unu'op'ul'o'j dum inter'naci'a'j kongres'o'j laŭ ili'a'j person'a'j nom'o'j, kvazaŭ la tut'a “mond'a famili'o” pov'us tia'manier'e ident'ig'i ili'n. “Famili'a rond'o” est'as ferm'it'a kaj ekskluziv'a. La Esperant'o-mov'ad'o dev'as est'i mal'ferm'it'a por ĉiu'j. Fin'e, sekt'ec'a'j ĵaluz'o'j kaj infan'ec'a'j envi'o'j, eĉ se ili kaŝ'iĝ'as sub la mask'o de “demokrat'a kritik'o”, est'as radikal'e for'ig'end'a'j.
Ju pli baldaŭ mal'aper'os la rest'aĵ'o'j de sekt'ec'a'j aspekt'o'j kaj element'o'j, des pli bon'e por la Inter'naci'a Lingv'o kaj des pli facil'a la task'o sukces'e inform'ad'i pri ĝi.
“Skrib'i pri Esperant'o en ne'korekt'a naci'a lingv'o” est'as unu el la erar'o'j, kiu'j'n la Princip'ar'o de Frostavallen list'ig'as en la konciz'a ĉapitr'et'o pri la kvalit'o de ni'a inform'ad'o.
Kial neces'is apart'e menci'i ĝi'n? Ĉu ne est'as mem'kompren'ebl'a afer'o, ke ĉiu person'o bon'e parol'as kaj skrib'as si'a'n propr'a'n naci'a'n lingv'o'n? Bedaŭr'ind'e, ne est'as tiel.
Kvankam en ĉiu land'o de la mond'o oni lern'as dum mult'a'j jar'o'j la norm'a'n lingv'o'n de la koncern'a naci'o, kaj kvankam plur'a'j ali'a'j faktor'o'j kontribu'as al la komplet'ig'o de tiu'j stud'o'j (literatur'o, gazet'ar'o, radi'o, televid'o ktp.), tamen relativ'e mal'mult'a'j plen'e ek'reg'as ĝi'n. Tut'a'j tavol'o'j de la popol'o, eĉ en land'o'j kun vast'a eduk'ad'o sur tre alt'a nivel'o, por ne parol'i pri la ali'a'j, fakt'e ne sci'as si'a'n propr'a'n naci'a'n lingv'o'n. Ne est'as ni'a task'o ekzamen'i ĉi tie pli detal'e la afer'o'n, sed neces'as konstat'i la fakt'o'n, ke ne ĉiu sukces'is ek'mastr'i si'a'n propr'a'n naci'a'n lingv'o'n, aŭ eĉ nur ating'i kontent'ig'a'n nivel'o'n. La person'o'j sci'ant'a'j la Inter'naci'a'n Lingv'o'n ne est'as escept'o, kvankam la kon'o de Esperant'o kutim'e help'as ili'n pli bon'e kompren'i la propr'a'n naci'a'n lingv'o'n.
La task'o de traduk'ant'o est'as eĉ pli respond'ec'a kaj mal'facil'a. En la kadr'o de la pri'parol'at'a demand'o oni plej'part'e traduk'as inform'o'j'n el la bulten'o'j de la Inter'naci'a Gazet'ar'a Serv'o (IGS) kaj de la Kongres'a Gazet'ar'a Serv'o (KGS) de UEA, aŭ dokument'o'j'n de Ced, aŭ divers'a'j'n artikol'o'j'n kaj nov'aĵ'o'j'n el la Esperant'o-gazet'ar'o. Kutim'e, do, la traduk'o'j est'as far'at'a'j el Esperant'o en divers'a'j'n naci'a'j'n lingv'o'j'n, tre mal'oft'e invers'e.
La en'hav'o de la menci'it'a'j inform'o'j, artikol'o'j, dokument'o'j kaj nov'aĵ'o'j est'as kutim'e alt'nivel'a, sed mal'lert'a traduk'o pov'as komplet'e detru'i ili'a'n valor'o'n. Por ke tio ne okaz'u, neces'as, unu'e, tre atent'e traduk'i la koncern'a'n tekst'o'n — pli la senc'o'n, ol la unu'op'a'j'n vort'o'j'n — kaj post'e glat'ig'i la krud'aĵ'o'j'n kaj polur'i la tut'o'n. Bon'a traduk'o est'as tiu, kiu ne sent'iĝ'as kiel traduk'o, sed est'as legat'a kiel original'aĵ'o. Se tem'as pri special'e grav'a tekst'o, est'as ĉiam bon'e pet'i ali'a'n kompetent'a'n person'o'n atent'e tra'leg'i ĝi'n, ĉar tre ver'ŝajn'e post'rest'is mal'glat'aĵ'o'j, kiu'j'n la traduk'int'o, sub la influ'o de la original'o, ne rimark'is. Eĉ Ced, en kiu kun'labor'as kelk'a'j ver'e kompetent'a'j traduk'ant'o'j, ĉiam ag'as tiel.
Ne ekzist'as adekvat'a vort'o por emfaz'i la ekster'ordinar'a'n grav'ec'o'n de korekt'a, sen'erar'a lingv'o. Se tekst'o, maksimum'e perfekt'a el lingv'a vid'punkt'o, per si mem don'as prestiĝ'o'n al la en'hav'o, mal'bon'a lingv'o kun mult'e da gramatik'a'j erar'o'j kaj mizer'a stil'o ne nur ruin'ig'as eĉ la plej saĝ'a'n argument'o'n, sed ankaŭ per si mem est'as rekt'a propagand'o kontraŭ Esperant'o. La hom'o'j prav'e dir'as: unu'e lern'u vi'a'n propr'a'n lingv'o'n, kaj post'e parol'u al ni pri Esperant'o.
La grad'o de lingv'o'sci'o est'as mult'rilat'e legitimaci'o de person'a'j eduk'it'ec'o kaj kler'ec'o. Ju pli grand'a la vort'proviz'o, la reg'o de la gramatik'a'j form'o'j, la majstr'ad'o de la stil'o, des pli alt'a la person'a reputaci'o kaj tial, aŭtomat'e, des pli grand'a la prestiĝ'o de la el'dir'it'a'j pens'o'j, eĉ sen'konsider'e al la fakt'o, ke sen mastr'ad'o de la lingv'o ne ebl'as sukces'e argument'i por kio ajn, eĉ ne por la plej just'a afer'o.
Sur la kamp'o de inform'ad'o pri Esperant'o oni sen'ĉes'e uz'as naci'a'j'n lingv'o'j'n, parol'e kaj skrib'e, sur tri nivel'o'j: original'a verk'ad'o, traduk'o'j kaj interpret'ad'o. Parol'e oni uz'as la lingv'o'n por preleg'o'j, parol'ad'o'j, intervju'o'j, debat'o'j, person'a'j kontakt'o'j, radi'o'program'o'j k.s. Skrib'e la naci'a'j lingv'o'j est'as uz'at'a'j por verk'ad'o de original'a'j artikol'o'j kaj inform'o'j, en afiŝ'o'j, flug'foli'o'j, broŝur'o'j kaj en ali'a'j kaz'o'j. Tut'e egal'e, ĉu oni uz'as la lingv'o'n parol'e aŭ skrib'e, lingv'a korekt'ec'o est'as antaŭ'kondiĉ'o de kia ajn pozitiv'a rezult'o. Se tem'as pri skrib'it'a tekst'o, oni pov'as — kaj dev'as — en dub'a'j kaz'o'j konsult'i bon'a'n vort'ar'o'n aŭ gramatik'o'n, inter'konsil'iĝ'i kun pli bon'a sci'ant'o de la lingv'o aŭ eĉ pet'i li'n tra'rigard'i kaj korekt'i la tekst'o'n. Oni neniam tro fid'u je si'a propr'a lingv'o'sci'o. Se tem'as pri la uz'o de la lingv'o parol'e, precip'e por preleg'o'j kaj parol'ad'o'j, la sol'a ebl'ec'o est'as bon'e kaj konscienc'e si'n prepar'i, kaj en'tut'e observ'i almenaŭ la baz'a'j'n princip'o'j'n de parol'art'o.*
Apart'a'n konsider'o'n postul'as interpret'ad'o, kiu est'as eĉ pli mal'facil'a ol la skrib'a posed'o de la korekt'a naci'a lingv'o.
Interpret'ad'o est'as bezon'at'a ĉef'e en jen'a'j kaz'o'j: preleg'o'j de ekster'land'an'o'j; intervju'o'j kun ekster'land'an'o'j aŭ gazet'ar'a'j konferenc'o'j kun part'o'pren'o de ekster'land'an'o'j; publik'a'j debat'o'j, ident'a'j aŭ simil'a'j al la Forum'o en la kadr'o de la Universal'a Kongres'o en Londono. Kutim'e tem'as pri interpret'ad'o el la Inter'naci'a Lingv'o en la koncern'a'n naci'a'n, sed ankaŭ invers'e. Kelk'foj'e, precip'e dum intervju'o'j kaj gazet'ar'a'j konferenc'o'j, okaz'as ambaŭ'direkt'a interpret'ad'o.
Ĉiam la afer'o est'as relativ'e grav'a: oni invit'as iu'n kompetent'a'n ekster'land'an'o'n far'i preleg'o'n, aŭ ĉe'est'i gazet'ar'a'n konferenc'o'n aŭ part'o'pren'i debat'o'n. Tial, kiel ankaŭ pro ali'a'j kaŭz'o'j, la rol'o de la interpret'ant'o est'as apart'e grav'a kaj delikat'a. Li dev'as ne nur sci'i bon'eg'e ambaŭ lingv'o'j'n, sed ankaŭ hav'i kaj talent'o'n por interpret'ad'o kaj spert'o'j'n en tiu mal'facil'a labor'o. Krom'e, se la interpret'ad'o rilat'as al iu fak'a tem'o, li dev'as est'i aŭ sam'fak'ul'o aŭ almenaŭ bon'a kon'ant'o de la koncern'a sfer'o. Neces'as konsider'i ĉiu'j'n menci'it'a'j'n element'o'j'n antaŭ ol akcept'i la respond'ec'a'n task'o'n funkci'i kiel interpret'ant'o. De li'a'j talent'o kaj lert'ec'o de'pend'as ĉio: la preleg'ant'o aŭ intervju'at'o est'as komplet'e en li'a'j man'o'j, precip'e se tiu tut'e ne kon'as la lingv'o'n, en kiu'n oni interpret'as. Al tio al'don'iĝ'as la fakt'o, ke bon'a, vigl'a, adekvat'a interpret'ad'o, far'at'a en sen'riproĉ'a naci'a lingv'o, per si mem est'as potenc'a pled'o por la lingv'a kaj ĝeneral'e kultur'a valor'o de Esperant'o. Ali'flank'e, mal'lert'a interpret'ad'o, kun mult'a'j halt'o'j kaj mis'kompren'o'j, kun abund'o da ĉia'spec'a'j erar'o'j en la naci'a lingv'o, hav'as preciz'e la kontraŭ'a'n efik'o'n: kutim'e oni ne kulp'ig'as la interpret'ant'o'n, sed oni dir'as, ke, jen la Inter'naci'a Lingv'o ne est'as sufiĉ'e taŭg'a, aŭ eĉ, ke ĝi est'as komplet'e mal'perfekt'a. Kompren'ebl'e, tia'j'n riproĉ'o'j'n oni neniam aŭd'os pro fuŝ'interpret'ad'o'j — tre mult'nombr'a'j, ceter'e — de unu naci'a lingv'o al ali'a, sed cert'e jes, se la fuŝ'aĵ'o'j okaz'as dum interpret'ad'o el Esperant'o en iu'n naci'a'n lingv'o'n, aŭ invers'e.
Kiel kon'at'e, eĉ profesi'a'j interpret'ist'o'j renkont'as mult'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n kaj oft'e far'as erar'o'j'n. Ni ne hav'as profesi'a'j'n interpret'ist'o'j'n, sed ni tamen hav'as tre kompetent'a'j'n kaj si'n'don'a'j'n interpret'ant'o'j'n. Ne mult'a'j'n, sed preskaŭ en ĉiu land'o trov'iĝ'as almenaŭ kelk'a'j. Ali'flank'e, oft'e okaz'as, ke person'o'j bon'intenc'a'j, sed sen la neces'a'j minimum'a'j sci'o'j kaj spert'o'j, trans'pren'as iom sen'respond'ec'e tiu'n task'o'n kaj, anstataŭ help'i, fakt'e kaŭz'as grand'a'n mal'bon'o'n. Por evit'i negativ'a'j'n, aŭ kelk'foj'e eĉ katastrof'a'j'n sekv'o'j'n, la organiz'ant'o'j de divers'a'j aranĝ'o'j, kiu'j postul'as interpret'ad'o'n, nepr'e dev'us trans'don'i tiu'n delikat'a'n task'o'n al efektiv'e kompetent'a'j person'o'j. Precip'e tio est'as grav'a por liber'a interpret'ad'o, sen antaŭ'prepar'o'j. Se ne trov'iĝ'as tia'j person'o'j, tiam neces'as hav'ig'i al la interpret'ont'o la tekst'o'j'n almenaŭ kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la aranĝ'o. En kaz'o de preleg'o'j la interpret'ont'o dev'us ricev'i la tekst'o'n sufiĉ'e fru'e, traduk'i ĝi'n komplet'e, re'leg'i plur'foj'e por familiar'iĝ'i kun la tem'o, dum la preleg'ant'o dev'us sekv'i kiel ebl'e plej mult'e la anticip'e skrib'it'a'n tekst'o'n.
Nur serioz'a rilat'o al interpret'ad'o garanti'as sukces'o'n. Se oni ne ag'as tiel, la mal'sukces'o est'as ne'evit'ebl'a. Kaj ĝi sam'temp'e signif'as ne kontribu'o'n al plu'a dis'vast'ig'o de la Inter'naci'a Lingv'o, sed fort'a'n kontraŭ'puŝ'o'n.
La Princip'ar'o de Frostavallen menci'as la ĉef'a'j'n rimed'o'j'n, kiu'j'n la Esperant'o-mov'ad'o kutim'e aplik'as sur la kamp'o de inform'ad'o. Jen'a'j ebl'ec'o'j est'as util'ig'ebl'a'j: artikol'o'j en naci'lingv'a'j gazet'o'j kaj period'aĵ'o'j; mal'long'a'j inform'o'j kaj sci'ig'o'j; parol'ad'o'j por ĝeneral'a publik'o kaj preleg'o'j aŭ lekci'o'j en special'a'j medi'o'j, ekzempl'e en scienc'a'j instituci'o'j, universitat'o'j, lern'ej'o'j, literatur'a'j societ'o'j, sindikat'o'j, student'a'j organiz'aĵ'o'j, divers'a'j asoci'o'j ktp.; preleg'o'j kaj inform'o'j per radi'o aŭ televid'o; afiŝ'o'j kaj flug'foli'o'j; divers'a'j aktual'a'j slogan'o'j; ekspozici'o'j; film'o'j; eventual'e ali'a'j rimed'o'j laŭ la land'a'j aŭ lok'a'j cirkonstanc'o'j.
La princip'o'j pri la neces'a kvalit'o, pri'trakt'it'a'j en la antaŭ'a'j ĉapitr'o'j, dev'us est'i konscienc'e aplik'at'a'j al ĉiu'j rimed'o'j de inform'ad'o. La esenc'a postul'o est'as absolut'a objektiv'ec'o, t.e. nek tro'ig'o de ating'o'j, ankoraŭ mal'pli ne'serioz'a'j bluf'o'j, nek pri'silent'o de real'a'j sukces'o'j. Oni memor'u, ke oni ebl'e pov'as tromp'i iu'n la tut'a'n temp'o'n, aŭ la tut'a'n mond'o'n dum kelk'a temp'o, sed oni ne pov'as tromp'i la tut'a'n mond'o'n la tut'a'n temp'o'n. Bluf'o'j kaj ne'serioz'aĵ'o'j — inkluziv'e nom'o'j'n de Esperant'o-instanc'o'j, kiu'j neniel respond'as al la fakt'o'j — kaŭz'is kaj kelk'foj'e plu kaŭz'as tiom da mal'bon'o al la afer'o de la Inter'naci'a Lingv'o, kiom eĉ la plej bon'a kaj serioz'a inform'ad'o ne pov'as ripar'i. Met'i etiked'o'n de ĉampan'vin'o sur botel'o'n de vinagr'o ne ŝanĝ'as la en'hav'o'n de la botel'o, sed kompromit'as la etiked'o'n.
Kompren'ebl'e, en unu preleg'o aŭ en unu artikol'o oni cert'e ne pov'as dir'i ĉio'n pri la Inter'naci'a Lingv'o — kaj tio ankaŭ ne est'as neces'a — sed oni ja dev'as dir'i tio'n, kio est'as grav'a en la konkret'a kaz'o. Grand'part'e ĝi de'pend'as de la medi'o, al kiu oni si'n turn'as: en unu manier'o oni skrib'as artikol'o'n por ĉiu'tag'a gazet'o kun amas'a leg'ant'ar'o, kaj tut'e ali'manier'e oni verk'as por fak'a organiz'aĵ'o. La sam'o valid'as por ĉiu'j ali'a'j rimed'o'j de inform'ad'o.
Afiŝ'o'j, flug'foli'o'j, broŝur'o'j, slogan'o'j kaj simil'a'j pres'aĵ'o'j dev'as est'i ne nur cel'traf'a'j en'hav'e, sed ankaŭ modern'a'j laŭ la aspekt'o; ali'e eĉ la plej bon'a en'hav'o pov'as est'i komplet'e detru'it'a pro la mal'modern'a, kelk'foj'e ver'e mizer'a aspekt'o. Se la pres'aĵ'o ne est'as taŭg'e prezent'it'a, oni kutim'e ating'as preciz'e la mal'o'n de tio, kio'n oni cel'is: anstataŭ al'tir'i la publik'o'n, oni mal'proksim'ig'as ĝi'n.
En la last'a temp'o aper'is divers'a'j inform'a'j broŝur'o'j kaj flug'foli'o'j, kiu'j pov'as est'i rigard'at'a'j kiel bon'a'j ekzempl'o'j de pres'aĵ'o'j respond'ant'a'j al postul'o'j de modern'a inform'ad'o. Menci'ind'a'j est'as al'don'e al divers'a'j dokument'o'j de Ced, precip'e “Baz'a'j Fakt'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o” (jam publik'ig'it'a en 13lingv'o'j), la last'a el'don'o de la ses'lingv'a flug'foli'o de UEA “La Inter'naci'a Lingv'o: Fakt'o'j pri Esperant'o”, la broŝur'o “Esperanto, a First Foreign Language for All Mankind” de B. Cavanagh, el'don'it'a de la Brit'a Esperant'ist'a Asoci'o; “The ABC’s of Esperanto”, el'don'it'a de la firm'o Channing Bete, Uson'o; “Moderne Menschen sprechen Esperanto”, el'don'it'a de German'a Esperant'o-Asoci'o; plur'a'j tre modern'a'j kaj traf'a'j broŝur'o'j, el'don'it'a'j de Centr'a Dan'a Esperant'ist'a Lig'o. Tia'spec'a'j broŝur'o'j kaj flug'foli'o'j sen'dub'e kontribu'as al dis'vast'ig'o de la lingv'o kaj al alt'ig'o de la prestiĝ'o de la Esperant'o-mov'ad'o.
Du pli'a'j imit'ind'a'j ekzempl'o'j merit'as menci'o'n. La unu'a est'as la kvar'on'jar'a grand'format'a gazet'o “La Lingua Internazionale Esperanto” en la ital'a lingv'o, kiu'n el'don'ad'is prof. Corrado Cerri-Calzoni en la jar'o'j 1966-1971. Ĝi en'hav'is bon'a'j'n artikol'o'j'n kaj mult'a'j'n aktual'a'j'n inform'o'j'n. La el'don'kvant'o est'is 2 500 ekzempler'o'j, sed ĉ. 10 000 person'o'j leg'is ĝi'n. La ali'a imit'ind'a ekzempl'o est'as la grand'format'a gazet'o “Esperant'o”, el'don'it'a de la Esperant'o-Klub'o en Kuopio (Finnlando). Ankaŭ ĝi en'hav'as artikol'o'j'n kaj inform'o'j'n. La kost'o'j'n de la publik'ig'o komplet'e pag'is la mult'a'j reklam'o'j de lok'a'j industri'a'j kaj komerc'a'j firm'o'j. Iniciat'em'o, persist'a serĉ'ad'o de ebl'ec'o'j gener'as kelk'foj'e mir'ind'a'j'n kaj imit'ind'a'j'n sukces'o'j'n. Ekspozici'o'j de esperant'aĵ'o'j (libr'o'j, gazet'o'j, fak'a'j period'aĵ'o'j, prospekt'o'j) est'as potenc'a'j rimed'o'j de inform'ad'o, ĉar ili per si mem laŭt'e parol'as pri la ating'o'j de la Inter'naci'a Lingv'o. Tamen, ankaŭ ekspozici'o traf'as la cel'o'n nur se ĝi est'as kiel ebl'e plej komplet'a, lert'e kaj modern'e aranĝ'it'a, sistem'e organiz'it'a.
Ĉiu'j menci'it'a'j rimed'o'j est'as sam'e grav'a'j. Ili apog'as unu la ali'a'n. Aplik'i nur unu rimed'o'n, aŭ eĉ kelk'a'j'n, ne pov'as don'i la dezir'at'a'j'n rezult'o'j'n. Nur paralel'a kaj intens'a util'ig'ad'o de ĉiu'j ebl'ec'o'j don'as ver'e pozitiv'a'j'n rezult'o'j'n.
La Universal'a Ekspozici'o de la Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o, kiu hav'is si'a'n unu'a'n el'montr'o'n en Montevide'o (1954) kaj kiu post'e est'is prezent'it'a en kelk'a'j ali'a'j lok'o'j, pov'as serv'i kiel model'o por aranĝ'ad'o de ekspozici'o'j far'e de la land'a'j organiz'aĵ'o'j aŭ lok'a'j grup'o'j. Jen kelk'a'j baz'a'j konsil'o'j. Lok'a ekspozici'a komitat'o form'iĝ'u kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ la aranĝ'o de la ekspozici'o. Ĝi'a task'o est'as trov'i taŭg'a'n ej'o'n, financ'a'j'n rimed'o'j'n por pag'i la lu'o'n kaj ali'a'j'n el'spez'o'j'n, pri'zorg'i deĵor'ad'o'n dum la ekspozici'o kaj la neces'a'n reklam'o'n. La ekspozici'a material'o dev'as est'i kiel ebl'e plej abund'a. Eĉ la Universal'a Ekspozici'o ne posed'as ĉiu'j'n verk'o'j'n. En Montevide'o est'is neces'e komplet'ig'i la ekspozici'o'n per ĉ. 300 libr'o'j el la bibliotek'o de la Urugvaja Esperant'o-Societ'o kaj el privat'a'j bibliotek'o'j. La ekspozici'a material'o dev'as en'hav'i ankaŭ plur'a'j'n grafik'aĵ'o'j'n, kiu'j montr'as, ekzempl'e, la nombr'o'n de lern'o'libr'o'j; la manier'o'j'n, laŭ kiu'j oni lern'as Esperant'o'n; la nombr'o'n de libr'o'j kaj broŝur'o'j en Esperant'o; la evolu'o'n de la Inter'naci'a Lingv'o en cifer'o'j; la nombr'o'n de radi'o'el'send'o'j; la dis'vast'ig'it'ec'o'n de Esperant'o kaj la mond'a'n etend'iĝ'o'n de la Esperant'o-mov'ad'o. El'dir'o'j de fam'a'j person'o'j dev'as ankaŭ trov'iĝ'i en la ekspozici'a material'o. En la verk'o “Pri inter'naci'a lingv'o — dum jar'cent'o'j”, verk'it'a de mag. I. Dratwer kaj el'don'it'a de Ced, trov'iĝ'as abund'a'j cit'aĵ'o'j, kaj oni pov'as facil'e elekt'i la plej traf'a'j'n por la konkret'a kaz'o.
La ekspozici'o dev'as okaz'i en ver'e taŭg'a ej'o, ekzempl'e universitat'o, institut'o, lern'ej'o, bibliotek'o aŭ simil'a. Por ke la ekspozici'o est'u bon'e vizit'at'a, est'as neces'e mult'e reklam'i ĝi'n per ĉiu'j ebl'a'j manier'o'j: afiŝ'o'j, anonc'o'j en gazet'o'j, inform'o'j per radi'o, person'a'j invit'o'j al reprezent'ant'o'j de kultur'a'j instanc'o'j, invit'o'j al lern'ej'o'j aranĝ'i kolektiv'a'j'n vizit'o'j'n ktp. Plu'e, por ke la ekspozici'o don'u bon'a'j'n frukt'o'j'n, est'as util'e hav'i en la ekspozici'ej'o mem special'a'n bud'o'n, en kiu, se iel ebl'e, oni vend'as lern'o'libr'o'j'n kaj vort'ar'o'j'n. Post la ekspozici'o oni dev'us mal'ferm'i nov'a'j'n kurs'o'j'n de Esperant'o.
Por don'i kiel ebl'e plej grand'a'n grav'ec'o'n al la ekspozici'o, est'as util'e aranĝ'i special'a'n gazet'ar'a'n konferenc'o'n jam antaŭ la mal'ferm'o. La person'o'j, kiu'j don'os klar'ig'o'j'n al la ĵurnal'ist'o'j, dev'as est'i bon'a'j kon'ant'o'j de la Esperant'o-mov'ad'o, de ĝi'a histori'o, de ĝi'a nun'a organiz'a stat'o. Krom'e, ili dev'as hav'i ampleks'a'j'n sci'o'j'n pri ĉiu'j kultur'a'j event'o'j kaj manifestaci'o'j en la Esperant'o-mov'ad'o (literatur'o, revu'o'j, Is'u, bel'art'a'j konkurs'o'j, radi'o'el'send'o'j ktp.). Est'as tre bon'e okaz'ig'i solen'a'n inaŭgur'o'n de la ekspozici'o kaj invit'i al ĝi, per bel'aspekt'a'j pres'it'a'j invit'il'o'j, la plej el'star'a'j'n person'ec'o'j'n de la urb'o. La deĵor'ant'o'j ricev'u preciz'a'j'n inform'o'j'n pri la manier'o, laŭ kiu ili klar'ig'os la ekspozici'o'n al la vizit'ant'o'j. Plej oportun'e est'as far'i al la deĵor'ant'o'j preleg'o'n pri tio antaŭ la inaŭgur'o. Dev'us ne okaz'i, ke la deĵor'ant'o'j ne sci'pov'u respond'i al iu demand'o.
Jen nun konciz'a plan'o de la Universal'a Ekspozici'o, laŭ la divers'a'j fak'o'j: lern'o'libr'o'j; verk'o'j de Zamenhof; traduk'a beletr'ist'ik'a literatur'o; naci'lingv'a'j traduk'o'j el Esperant'o; original'a beletr'ist'ik'a literatur'o; scienc'o, filozofi'o kaj religi'o, inkluziv'e fak'a'j'n vort'ar'o'j'n kaj termin'ar'o'j'n; art'o, nom'e traduk'o'j kaj original'a'j verk'o'j pri art'o, libr'o'j pri art'aĵ'o'j aŭ natur'a'j bel'aĵ'o'j de divers'a'j land'o'j; radi'o kaj muzik'o (oni hav'u la ebl'ec'o'n dis'aŭd'ig'i bon'a'j'n Esperant'a'j'n disk'o'j'n aŭ son'bend'o'j'n); film'o'j (se iel ebl'e aranĝ'i prezent'ad'o'j'n de film'o'j kun Esperant'a parol'o); gazet'o'j kaj revu'o'j; naci'lingv'a'j verk'o'j kaj broŝur'o'j pri Esperant'o; turism'o kaj komerc'o (gvid'libr'o'j, turism'a'j prospekt'o'j, komerc'a'j reklam'o'j). Filatel'a fak'o (poŝt'mark'o'j kun Esperant'a tekst'o, poŝt'a'j stamp'o'j, kolekt'o'j hav'ig'it'a'j per Esperant'o) pov'as est'i al'don'it'a. En dokument'o Ced/Int./4 trov'iĝ'as pli'a'j detal'o'j pri la Universal'a Ekspozici'o. ĉi est'as sen'pag'e ricev'ebl'a de la C.O. de UEA.
La Universal'a Ekspozici'o est'as impon'a prezent'o de ĉio, kio'n kre'is la Esperant'o-mov'ad'o. Ĝi montr'as la kultur'a'n valor'o'n de la Inter'naci'a Lingv'o kaj ĝi'a'n soci'a'n signif'o'n. ĉi est'as potenc'a atest'il'o pri la fort'o de la Esperant'o-mov'ad'o. Sed ĝi est'as tia nur se oni tre atent'e prepar'as ĉio'n kaj se oni kun am'o pri'zorg'as eĉ la plej et'a'j'n detal'o'j'n. Se pro divers'a'j kaŭz'o'j ne est'as ebl'e el'montr'i tiu'n ampleks'a'n ekspozici'o'n en divers'a'j land'o'j, tamen oni pov'as util'ig'i por kiu ajn ekspozici'o, eĉ relativ'e modest'a, la konsil'o'j'n pri la aranĝ'ad'o de la Universal'a Ekspozici'o de Ced.
La ĝeneral'a inform'ad'o est'as direkt'it'a al la larĝ'a publik'o kaj hav'as la cel'o'n kre'i favor'a'n si'n'ten'o'n de la vast'a'j popol'tavol'o'j por la solv'o de la lingv'a problem'o per la Inter'naci'a Lingv'o. La en'hav'o de tiu ĉi spec'o de inform'ad'o pov'as est'i plej konciz'e formul'it'a jen'e: prezent'i la nun'temp'a'n lingv'a'n problem'o'n en mond'a'j kadr'o'j, en divers'a'j region'o'j, eĉ intern'e de unu'op'a'j ŝtat'o'j; demonstr'i per fakt'o'j kaj argument'o'j, ke neni'u naci'a lingv'o, aŭ plur'a'j tia'j lingv'o'j kun'e, solv'as la problem'o'n de lingv'a komunik'ad'o; prezent'i la baz'a'j'n kaŭz'o'j'n, pro kiu'j Esperant'o respond'as al la bezon'o'j de komunik'ad'o en ĉiu'j sfer'o'j de la modern'a inter'naci'a viv'o; prezent'i la ĝis'nun'a'j'n ating'o'j'n de Esperant'o, kaj sam'temp'e klar'ig'i almenaŭ la ĉef'a'j'n obstakl'o'j'n al ĝi'a pli rapid'a dis'vast'iĝ'ad'o (antaŭ'juĝ'o'j, persekut'o'j, milit'o'j, kontraŭ'star'o de lingv'a'j kaj kultur'a'j imperi'ism'o'j k.a.); ĝeneral'e pled'i por lern'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o, emfaz'ant'e, inter'ali'e, la fakt'o'n, ke, ju pli da person'o'j sci'as ĝi'n, des pli grand'a est'as ĝi'a soci'a signif'o kaj des pli da util'o ĝi don'as al ĉiu lern'int'o. La ĉef'a ide'o de ĝeneral'a inform'ad'o dev'us est'i, ke jam nun la sci'o de Esperant'o don'as rimark'ind'a'j'n avantaĝ'o'j'n, kaj ke la est'ont'ec'o'n de la Inter'naci'a Lingv'o garanti'as la sen'dub'a pli'a intens'iĝ'o de inter'hom'a'j rilat'o'j en la mond'o.
La special'a inform'ad'o est'as direkt'it'a al apart'a'j medi'o'j, kies interes'o'j trans'ir'as la lim'o'j'n de ili'a'j naci'a'j lingv'o'j, ekzempl'e scienc'ist'o'j, divers'a'j fak'ul'o'j, komerc'ist'o'j, membr'o'j de inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j kaj mov'ad'o'j. Grand'a'n atent'o'n neces'as dediĉ'i al jun'ul'ar'o ĝeneral'e kaj, special'e, al ge'lern'ant'o'j en mez'grad'a'j lern'ej'o'j kaj al ge'student'o'j en la universitat'o'j.
La task'o'j en tiu ĉi ag'ad'sfer'o est'as pli facil'e plen'um'ebl'a'j, se la ĝeneral'a inform'ad'o jam kre'is favor'a'n si'n'ten'o'n de la publik'a opini'o. Super'flu'e dir'i, ke por special'a inform'ad'o oni aplik'as la sam'a'j'n rimed'o'j'n, sed la en'hav'o est'as adapt'it'a al la konkret'a'j medi'o'j. Apenaŭ neces'as dir'i, ke efik'a'n special'a'n inform'ad'o'n pov'as far'i nur bon'a'j kon'ant'o'j de la koncern'a'j medi'o'j: al ge'lern'ant'o'j kaj ge'student'o'j plej bon'e pov'as parol'i ili'a'j ge'koleg'o'j aŭ ge'instru'ist'o'j; nur industri'ist'o'j kaj komerc'ist'o'j pov'as sukces'plen'e ag'ad'i en la medi'o'j de industri'o kaj komerc'o; kaj ident'e por kiu ajn ali'a branĉ'o aŭ fak'o. Ne atent'i al tio signif'as anticip'e ruin'ig'i ĉio'n.
Ambaŭ form'o'j est'as sam'e grav'a'j kaj komplet'ig'as unu la ali'a'n.
La Princip'ar'o de Frostavallen rekomend'as konstant'a'n inform'ad'o'n dum la tut'a jar'o, por ke la publik'o sen'ĉes'e konsci'u pri la ekzist'ad'o kaj funkci'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o. Tiu'n inform'ad'o'n pov'as plej bon'e organiz'i la inform'a'j fak'o'j de ni'a'j land'a'j asoci'o'j, precip'e en form'o de bulten'o'j kun nov'aĵ'o'j send'at'a'j al la gazet'o'j kaj period'aĵ'o'j, apart'a'j broŝur'o'j, divers'a'j flug'foli'o'j. Se oni pov'as interes'ig'i unu aŭ plur'a'j'n gazet'o'j'n kaj ating'i en'konduk'o'n de konstant'a rubrik'o pri Esperant'o, des pli bon'e. En plur'a'j land'o'j la lok'a'j gazet'o'j hav'as rubrik'o'n pri la ĉef'a'j kultur'a'j okaz'aĵ'o'j, inkluziv'e preleg'o'j'n kaj ali'a'j'n aranĝ'o'j'n en kultur'a'j societ'o'j. Se tia rubrik'o ekzist'as, neces'as util'ig'i ĝi'n por mal'long'a'j sci'ig'o'j pri la event'o'j aŭ program'o'j en la lok'a societ'o. La sam'o valid'as por sci'ig'o'j per radi'o. Ĉiu'j rimed'o'j kaj metod'o'j est'as util'ig'ebl'a'j por ating'i la cel'o'n, nom'e por konsci'ig'i la publik'o'n, ke la Inter'naci'a Lingv'o est'as viv'ant'a real'aĵ'o en la mond'o, kies part'o est'as ankaŭ la koncern'a land'o aŭ lok'o.
Special'a'j kampanj'o'j, kun util'ig'o de ĉiu'j metod'o'j, dev'as est'i far'at'a'j antaŭ la komenc'iĝ'o de nov'a'j kurs'o'j, okaz'e de kongres'o'j kaj ali'a'j renkont'iĝ'o'j, je la Zamenhof-Tag'o kaj ĉiam, kiam por tio prezent'iĝ'as taŭg'a okaz'o.
En la last'a'j jar'o'j plur'a'j grand'a'j mond'a'j kampanj'o'j est'is organiz'it'a'j de UEA, t.e. de la centr'a'j, land'a'j kaj lok'a'j instanc'o'j de la Asoci'o. Menci'ind'a'j est'as la kampanj'o'j en la period'o 1950-1954 okaz'e de ni'a'j klopod'o'j ĉe Unesk'o, la kampanj'o'j okaz'e de la Jar'o de la Hom'a'j Rajt'o'j kaj okaz'e de la Jar'o de Inter'naci'a Kun'labor'o, kaj kelk'a'j ali'a'j mal'pli grand'a'j. Tia'spec'a'j kampanj'o'j, kvankam direkt'it'a'j al ali'a special'a cel'o, fakt'e kaŭz'is mult'a'j'n flank'a'j'n efik'o'j'n. Ili mult'e kontribu'as al dis'kon'ig'o de la Inter'naci'a Lingv'o kaj al ĝi'a plu'a dis'vast'ig'o. La valor'o de special'a'j kampanj'o'j est'as apart'e grav'a ankaŭ tial, ĉar ili est'as intens'a'j, en'hav'e kaj form'e alt'kvalit'a'j, sam'temp'a'j en tre mult'a'j land'o'j, kio, inter'ali'e, montr'as ankaŭ la organiz'it'ec'o'n de la Esperant'o-mov'ad'o. Konstant'ec'o kaj kampanj'o'j komplet'ig'as unu la ali'a'n.
Inform'ad'o, eĉ la plej traf'a, apenaŭ hav'as senc'o'n, se ĝi ne est'as lig'it'a al la du ali'a'j ĉef'a'j branĉ'o'j de aktiv'ad'o: instru'ad'o de la lingv'o kaj ĝi'a'j praktik'a'j aplik'o'j en la plej vast'a senc'o de la vort'o. Nur bon'e stud'it'a kaj plan'it'a, cel'konsci'a, paralel'a ag'ad'o sur la tri kamp'o'j don'as kontent'ig'a'j'n rezult'o'j'n kun daŭr'a valor'o. Evident'e: la praktik'a'j aplik'o'j ne pov'as vast'iĝ'i, se sam'temp'e ne grand'iĝ'as la nombr'o de lingv'o'sci'ant'o'j; tiu nombr'o ne pov'as grand'iĝ'i, se for'est'as la kondiĉ'o'j ebl'ig'ant'a'j instru'ad'o'n kaj lern'ad'o'n (lern'o'libr'o'j kaj vort'ar'o'j, lern'ej'a'j kaj ĉia'spec'a'j ekster'lern'ej'a'j kurs'o'j, kompetent'a'j instru'ist'o'j kaj kurs'gvid'ant'o'j); eĉ la plej bon'a'j lern'o'kondiĉ'o'j rest'as sen'rezult'a'j, se inform'ad'o ne kre'as la neces'a'n favor'a'n agord'o'n. Ali'flank'e, inform'ad'o ne pov'us kre'i la favor'a'n agord'o'n, se ĝi hav'us neni'o'n por dir'i rilat'e la praktik'a'j'n aplik'o'j'n kaj la lern'o'ebl'ec'o'j'n, dum akir'ad'o de la lingv'o'sci'o est'us ne'imag'ebl'a sen perspektiv'o'j pri praktik'a'j util'ig'o'j en plej divers'a'j form'o'j.
La tri branĉ'o'j kun'e, apog'ant'a'j unu la ali'a'n kaj reciprok'e apog'at'a'j, garanti'as firm'a'n, konstant'a'n progres'ad'o'n.
En la kadr'o de tiu inter'de'pend'ec'o, la cel'o de la inform'ad'o est'as: (i) dis'kon'ig'i la Inter'naci'a'n Lingv'o'n kaj ĉio'n kre'it'a'n en ĝi aŭ per'e de ĝi; (ii) detru'i la antaŭ'juĝ'o'j'n, precip'e en la ŝlos'il'a'j pozici'o'j de la kultur'o kaj de la publik'a viv'o; (iii) instig'i al la lern'ad'o de la lingv'o kaj al'tir'i nov'a'j'n adept'o'j'n (p-to 2 de la Princip'ar'o de Frostavallen).
Ekzist'as ankoraŭ mult'a'j kaz'o'j de tut'e abstrakt'a, sen'perspektiv'a inform'ad'o, nom'e tia, kiu mal'atent'as la menci'it'a'n cel'o'n kaj la lig'it'ec'o'n de inform'ad'o kun la du ali'a'j branĉ'o'j, sam'e kiel ankoraŭ tro oft'e oni centr'ig'as la ag'ad'o'n ĉu sol'e al instru'ad'o, ĉu nur al insist'ad'o pri vast'ig'o de la praktik'a'j aplik'o'j sen kia ajn aŭ sen sufiĉ'a paralel'a labor'o en la du ali'a'j sfer'o'j. Sed ankaŭ abund'as kaz'o'j de ver'e cel'traf'a inform'ad'o. Lert'e en'kadr'ig'it'a en la ĝeneral'a ag'ad'o por la dis'vast'ig'o de la Inter'naci'a Lingv'o sur ĉiu'j nivel'o'j, — mond'a, land'a, lok'a kaj fak'a — ĝi don'as rimark'ind'a'j'n rezult'o'j'n. Du ekzempl'o'j merit'as konciz'a'n pri'trakt'o'n.
Unu rilat'as al inform'ad'o sur land'a nivel'o, la ali'a montr'as efik'a'n labor'o'n en lok'a kadr'o.
Bulgar'a Esperant'ist'a Asoci'o (Be'a) est'as la plej grand'a kaj la plej fort'a land'a Esperant'o-organiz'aĵ'o en la mond'o. Ĝi hav'as 5 100 membr'o'j'n, kio, sam'e kiel en ali'a'j land'o'j, est'as nur part'o de ĉiu'j person'o'j posed'ant'a'j la lingv'o'n en pli aŭ mal'pli alt'a grad'o. Se oni konsider'as la relativ'a'n mal'grand'ec'o'n de la land'o kaj la nombr'o'n de la loĝ'ant'ar'o (ĉ. 8,5 milion'o'j), ankoraŭ pli el'salt'as la fort'o de Be'a. ĉi hav'as pli da organiz'it'a'j Esperant'o-parol'ant'o'j ol la brit'a, german'a kaj franc'a land'a'j asoci'o'j kun'e (en'tut'e ĉ. 4 500), pli ol la 5 skandinavi'a'j land'a'j asoci'o'j (en'tut'e ĉ. 3 800, el kiu'j nur la sved'a ĉ. 1 800) ktp. Bulgar'uj'o est'as la sol'a land'o, en kiu la Esperant'o-mov'ad'o far'iĝ'is preskaŭ amas'a.
Kia'manier'e Be'a ating'is tiu'n unu'a'rang'a'n pozici'o'n? Sufiĉ'as sekv'i ĝi'a'j'n raport'o'j'n de la last'a'j jar'o'j kaj leg'i la Rezoluci'o'n de ĝi'a 38-a Kongres'o (juni'o 1972) por kompren'i kaj aprez'i.
En tiu land'o, la inform'ad'o, konform'a al la bezon'o'j kaj konkret'a situaci'o, evolu'as sam'temp'e en plur'a'j direkt'o'j: daŭr'a'j firm'a'j kontakt'o'j kun la aŭtoritat'o'j; konstant'a inform'ad'o per bon'a'j artikol'o'j kaj interes'a'j sci'ig'o'j en la ĉef'urb'a'j kaj provinc'a'j gazet'o'j; inform'o'j per la radi'o kaj util'ig'o de la Esperant'o-el'send'o'j de Radi'o Sofio ankaŭ por inform'a'j cel'o'j; uz'o de Esperant'o por dis'kon'ig'i la propr'a'n land'o'n tra la mond'o (traduk'o'j el la bulgar'a literatur'o, gvid'libr'o'j kaj fald'foli'o'j, turism'a serv'o, ktp.); organiz'o de amas'a'j renkont'iĝ'o'j, inter'ali'e festival'o'j kun 1 000 ĝis 1 500 part'o'pren'ant'o'j, aŭ fak'a'j konferenc'o'j kaj seminari'o'j, ekzempl'e la 20-tag'a kurs'o en Burg'as, kiu'n part'o'pren'is 133 ge'instru'ist'o'j; organiz'o de fak'a'j ekskurs'o'j al ekster'land'o en kun'labor'o kun ŝtat'a'j aŭ kooperativ'a'j turism'a'j entrepren'o'j; evolu'ig'o de amik'ec'a'j rilat'o'j kun ekster'land'an'o'j per korespond'ad'o kaj ali'a'j metod'o'j, inter'ali'e por amas'a part'o'pren'o en la Semajn'o de Inter'naci'a Amik'ec'o, lanĉ'it'a de UEA antaŭ kelk'a'j jar'o'j; kultur'kler'ig'a'j aranĝ'o'j en urb'a'j kaj vilaĝ'a'j Esperant'o-societ'o'j kun paralel'a inform'ad'o sur lok'a nivel'o; kaj mult'a'j ali'a'j simil'karakter'a'j ag'ad'o'j. Ĉio ĉi est'as kupl'it'a kun la paralel'a'j klopod'o'j maksimum'e dis'vast'ig'i la instru'ad'o'n de Esperant'o. Rezult'e, la Inter'naci'a Lingv'o est'as nun oficial'e instru'at'a en la Ŝtat'a Universitat'o de Sofio, en kelk'a'j institut'o'j kaj mez'grad'a'j lern'ej'o'j, kiel ankaŭ, ekster la lern'ej'a program'o, en plur'a'j element'a'j lern'ej'o'j. Kompren'ebl'e, la instru'ad'o en la lern'ej'o'j ne nur don'as plu'a'n taŭg'a'n material'o'n por inform'ad'o, sed ankaŭ facil'ig'as la al'tir'o'n de nov'a'j ge'lern'ant'o'j al kurs'o'j regul'e aranĝ'at'a'j en la lok'a'j societ'o'j: en la pas'int'a labor'jar'o 2 378 ge'lern'ant'o'j stud'is Esperant'o'n en lern'ej'a'j klas'o'j kaj kurs'o'j, dum pli ol 2 000 ali'a'j person'o'j part'o'pren'is en la kurs'o'j, kiu'j'n organiz'is la lok'a'j societ'o'j. Super'flu'e dir'i, ke tiu tut'a labor'o, el'star'e plan'it'a kaj bon'e organiz'it'a, ne pov'is ne fortik'ig'i la ritatojn kun la aŭtoritat'o'j, kio si'a'vic'e help'is kaj plu help'os la labor'o'n de Be'a.
Oni ne'kred'u, ke la plej fort'a land'a Esperant'o-Asoci'o nun kontent'e ripoz'as. Ĝi plu konstru'as kaj vast'ig'as la ag'ad'o'j'n. La Kongres'a Rezoluci'o antaŭ'vid'as ar'o'n da nov'a'j iniciat'o'j kaj ampleks'ig'o'n de la jam funkci'ant'a'j labor'o'j en ĉiu'j direkt'o'j. Apart'a atent'o est'os dediĉ'it'a al organiz'a fortik'ig'o de la mult'nombr'a'j lok'a'j grup'o'j, al'tir'o de ge'jun'ul'o'j, pli'bon'ig'o de la el'send'o'j de Radi'o Sofio, pli efik'a part'o'pren'o en la inter'naci'a Esperant'o-mov'ad'o, pli sistem'a popular'ig'o de la bulgar'a'j literatur'o kaj kultur'o ĝeneral'e, pli vast'a kon'at'ig'o de Bulgar'uj'o kiel land'o de inter'naci'a turism'o, ampleks'ig'o de instru'ad'o de la lingv'o en la lern'ej'o'j kaj ali'manier'e, intens'ig'o de inform'ad'o ktp. La ali'a ekzempl'o koncern'as sukces'a'n labor'o'n sur lok'a nivel'o en land'o, kiu, diferenc'e de Bulgar'uj'o, est'as unu el la grand'potenc'o'j, hav'as tut'e ali'a'n ekonomi'a'n-soci'an-politik'a'n struktur'o'n, kaj kies lingv'o est'as mult'e uz'at'a ankaŭ en inter'naci'a'j rilat'o'j. Walla Walla est'as relativ'e mal'grand'a urb'o en la ŝtat'o Washington, Uson'o. El mult'nombr'a'j gazet'el'tranĉ'aĵ'o'j de tekst'o'j aper'int'a'j en la lok'a'j gazet'o'j en 1972 vid'iĝ'as, ke tie aktiv'as lok'a grup'o sub prezid'o de d-ro Quentin Schwenke, al kiu mult'e help'as li'a edz'in'o kaj plur'a'j membr'o'j. La verk'ant'o de tiu'j ĉi lini'o'j neniam pli fru'e aŭd'is pri ili, nek ricev'is kia'n ajn raport'o'n pri la ag'ad'o de la lok'a societ'o en Walla Walla. La gazet'a'j el'tranĉ'aĵ'o'j, ĵus ricev'it'a'j, parol'as per si mem: Unu'e, fin'e de januar'o 1972, la lok'a “Walla Walla Uni'o'n-Bulletin” publik'ig'is long'a'n intervju'o'n kun s-in'o Quentin R.Schwenke kaj aper'ig'is ŝi'a'n fot'o'n. El la intervju'o klar'e vid'iĝ'as ŝi'a'j mult'flank'ec'o, kler'ec'o, interes'iĝ'o pri muzik'o kaj sport'o. Nur en la fin'o est'as menci'it'e: “Unu el mi'a'j ŝat'o'j est'as instru'ad'o de Esperant'o al klas'o de ge'lern'ant'o'j.” Sekv'as kelk'a'j konciz'a'j inform'o'j pri Esperant'o kaj pri la Universal'a Kongres'o okaz'ont'a en Portland. La komenc'a impres'o est'as bon'eg'a: kler'a figur'o, bon'e kon'at'a en la lok'a komunaĵ'o, inter'ali'e aktiv'as ankaŭ por la Inter'naci'a Lingv'o; neni'a al'trud'ad'o, neni'a diskut'o aŭ super'flu'a pled'ad'o por Esperant'o, sed nur konstat'o de fakt'o, kiu per si mem est'as pled'o. En februar'o la gazet'o inform'is, ke 9 ge'student'o'j sukces'is en si'a'j ekzamen'o'j pri Esperant'o, kaj ke la lok'a societ'o mend'is mikro'film'o'n de la disertaci'o “Esperanto Language as a Literary Medium” (La lingv'o Esperant'o kiel Literatur'a Per'il'o), per kiu Margaret Hagler (Universitat'o de Indiana) doktor'iĝ'is. La du'a inform'o est'as ne nur interes'a, sed ankaŭ kontribu'as al plu'a alt'ig'o de la prestiĝ'o de Esperant'o. Inter maj'o kaj oktobr'o aper'is tut'a ar'o da aktual'a'j artikol'et'o'j kaj inform'o'j pri event'o'j lig'it'a'j al lok'a aktiv'ad'o, ekzempl'e pri prezent'ad'o de film'o'j kun tekst'o en Esperant'o, part'o'pren'o de lok'a'j reprezent'ant'o'j en la UK en Portland, organiz'o de nov'a'j kurs'o'j en aŭtun'o, ktp. Post la UK en Portland, la inform'ad'o, bon'e antaŭ'prepar'it'a en la antaŭ'a'j monat'o'j, ating'is si'a'n pint'o'n. Al'don'e al 5 pli'a'j artikol'o'j en 3 gazet'o'j, aper'is ankaŭ 2 pag'it'a'j anonc'o'j pri la nov'a'j kurs'o'j por komenc'ant'o'j: unu pri la dum'tag'a'j kaj vesper'a'j klas'o'j en la Esperant'o-societ'o de Walla Walla; la ali'a pri radi'o'kurs'o de Esperant'o, kiu'n la lok'a radi'o'staci'o KGTS efektiv'e komenc'is dis'aŭd'ig'i la 16an de oktobr'o. Tiu'okaz'e la period'aĵ'o “The Collegian”, organ'o de la Student'a Asoci'o en la kolegi'o de Walla Walla, inform'is, ke la kurs'o'n produkt'is la Centr'o pri Komunik'ad'o de la Ŝtat'a Universitat'o de Ohi'o. La gazet'o akcent'is, ke la Esperant'o-kurs'o est'as part'o de la program'o don'i pli da eduk'a valor'o al la el'send'o'j de la radi'o'staci'o.
Ankaŭ en tiu ĉi kaz'o la labor'o ne fin'iĝ'is per la tre kontent'ig'a ating'o. En novembr'o kaj decembr'o aper'is pli'a'j artikol'o'j kaj inform'o'j. La lok'a societ'o memor'ig'is la dat're'ven'o'n de la nask'iĝ'o de Zamenhof, organiz'is preleg'o'n de japan'a student'o en la Universitat'o de Portland, aranĝ'is parol'ad'o'n de kompetent'a person'o pri Urugvajo, traf'e uz'is la rubrik'o'n “Leter'o'j de la leg'ant'o'j” en la lok'a gazet'o, kaj util'ig'is ĉiu'n okaz'o'n por objektiv'e prezent'i la Inter'naci'a'n Lingv'o'n kaj ĝi'a'n valor'o'n.
Nek en la mult'jar'a labor'o de Be'a, nek en la pli modest'a de la societ'o en Walla Walla est'as trov'ebl'a unu'sol'a el la erar'o'j, pri kiu'j atent'ig'as la Princip'ar'o de Frostavallen kaj kiu'j est'as mal'long'e pri'trakt'it'a'j en la antaŭ'a'j ĉapitr'o'j.
La du ekzempl'o'j, intenc'e pren'it'a'j el du tre mal'sam'a'j medi'o'j, montr'as tut'e klar'e, ke ĉie en la mond'o ekzist'as mult'a'j ebl'ec'o'j por solid'a inform'ad'o, kies karakter'o pov'as kaj dev'as est'i adapt'it'a al la land'a'j aŭ eĉ lok'a'j cirkonstanc'o'j, sed ĉiam konform'e al la baz'a'j ide'o'j en'ten'at'a'j en la Principarode Frostavallen. La du ekzempl'o'j est'as instru'a'j ankaŭ el ali'a vid'punkt'o: la tut'a stil'o aplik'at'a en Bulgar'uj'o ver'ŝajn'e hav'us mal'mult'a'n efik'o'n en Uson'o, kaj tiu de Walla Walla cert'e ne est'us aplik'ebl'a en Bulgar'uj'o. Ankaŭ la stil'o de la labor'o dev'as est'i konform'a al la kutim'o'j kaj konkret'a'j cirkonstanc'o'j en unu'op'a'j land'o'j. La fakt'o, ke est'as prezent'it'a'j nur du ekzempl'o'j, neniel signif'as, ke ne trov'iĝ'as cent'o'j da ali'a'j pozitiv'a'j aktiv'ad'o'j en tiu ĉi branĉ'o.
La klopod'o'j de la centr'a'j organ'o'j de UEA est'as sufiĉ'e bon'e kon'at'a'j, kvankam ne tiel atent'at'a'j, kiel ili merit'us. Sci'ig'o'j en “Esperant'o”, cirkuler'o'j al la land'a'j asoci'o'j kaj fak'a'j organiz'aĵ'o'j, apart'a'j ĉapitr'o'j en la ĉiu'jar'a Raport'o de la Estr'ar'o don'as mult'e da inform'o'j ankaŭ tiu'rilat'e. Neces'us, ke ĉiu'j aktiv'ul'o'j regul'e leg'u ili'n.
Ĉi tie est'u nur menci'it'e, ke la ampleks'a labor'o konsist'as el du fak'o'j: esplor'o'j kaj dokument'ad'o, unu'flank'e, kaj inform'ad'o en strikt'a senc'o de la vort'o, ali'flank'e. Pri la unu'a okup'iĝ'as Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o pri la Mond'a Lingv'o-Problem'o (Ced), dum la ali'a'n pri'zorg'as la Inform'a Fak'o de UEA, kiu, tamen, abund'e util'ig'as ankaŭ la material'o'j'n de Ced. Ced okup'iĝ'as pri scienc'a'j esplor'o'j kaj dokument'ad'o en lig'o kun la lingv'a problem'o en la mond'o, pri la histori'o kaj aktual'a rol'o de la Inter'naci'a Lingv'o. La rezult'o'j est'as publik'ig'at'a'j en form'o de dokument'o'j (ĉ. 24 ĉiu'jar'e), stud'o'j, artikol'o'j, statistik'o'j, eĉ tut'a'j libr'o'j. La ĉef'a'j publik'aĵ'o'j de Ced est'as: (i) “Ced-dokument'o'j” en 10 seri'o'j (en Esperant'o, la angl'a kaj, en kelk'a'j kaz'o'j, en mult'a'j ali'a'j lingv'o'j), send'at'a'j al inter'naci'a'j instanc'o'j kaj, inter'ali'e, al ĉiu'j land'a'j asoci'o'j; (ii) la period'aĵ'o La Mond'a Lingv'o-Problem'o, el'don'at'a tri foj'o'j'n jar'e de la mond'fam'a entrepren'o Mouton kaj kio en Hag'o-Parizo, sub aŭspici'o de Ced; (iii) La Inter'naci'a Lingv'o — Fakt'o'j pri Esperant'o (1954); (iv) Memor'libr'o pri la Zamenhof-Jar'o (1960) kun mult'a'j artikol'o'j kaj stud'o'j, grand'part'e plu aktual'a'j; (v) List'o de Lok'a'j Esperant'o-Societ'o/ (1965); (vi) Pri inter'naci'a lingv'o — dum jar'cent'o'j (1970); (vi'i) La problem'o de lingv'a komunik'ad'o en la modern'a mond'o (1971). Kun la escept'o de (iii), (v) kaj (vi), ĉiu'j menci'it'a'j publik'aĵ'o'j est'as ankoraŭ hav'ebl'a'j. Ili en'hav'as amas'o'n da material'o'j, bon'eg'e util'ig'ebl'a'j ankaŭ por la cel'o'j de rekt'a inform'ad'o. En 1974 aper'os Esperant'o en Perspektiv'o: Fakt'o'j kaj Analiz'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o, monument'a verk'o pli ol 800-paĝ'a, ilustr'it'a, kun detal'a'j indeks'o'j, kiu si'a'vic'e liver'os nov'a'j'n, ĝis'dat'a'j'n fakt'o'j'n. La Universal'a Ekspozici'o de Ced est'as si'a'spec'a grand'eg'a dokument'o pri la ating'o'j de Esperant'o, bon'eg'e util'ig'ebl'a por plej el'star'a'j aranĝ'o'j.
Ali'flank'e trov'iĝ'as la Inform'a Fak'o de UEA. Intern'e de la mov'ad'o ĝi labor'as per cirkuler'o'j, skrib'a'j kontakt'o'j kun la land'a'j IF kaj sep'dek'o da rekt'a'j kun'labor'ant'o'j, apart'a'j kun'ven'o'j de aktiv'ul'o'j dum la universal'a'j kongres'o'j, la Inform'a Centr'o de UEA en Parizo, la Inter'naci'a Gazet'ar'a Serv'o (IGS), Kongres'a Gazet'ar'a Serv'o (KGS) kaj ali'a'j rimed'o'j aŭ metod'o'j. Ekster'e la IF de UEA pri'zorg'as la inform'ad'o'n sur tut'mond'a nivel'o: part'e rekt'e per inter'ven'o'j ĉe la inter'naci'a'j instanc'o'j aŭ en lig'o kun event'o'j hav'ant'a'j inter'naci'a'n karakter'o'n (ekz. gazet'ar'a'j konferenc'o'j, intervju'o'j, artikol'o'j k.s. okaz'e de universal'a'j kongres'o'j aŭ ali'a'j inter'naci'a'j renkont'iĝ'o'j); ali'part'e per harmoni'ig'o de la tut'a labor'o kaj per help'o al la inform'ad'o sur la land'a, lok'a kaj fak'a nivel'o'j.
La ĉef'a'j regul'a'j period'aĵ'o'j de la IF de UEA est'as: (i) “Bulten'o de IGS” (en'tut'e 201 numer'o'j ĝis la fin'o de 1973) kun mult'a'j objektiv'a'j inform'o'j, send'at'a al la La, land'a'j IF kaj individu'a'j kun'labor'ant'o'j; (ii) “Angl'a-franc'a bulten'o de IGS” (en'tut'e 68 numer'o'j ĝis la fin'o de 1973), send'at'a unu'a'vic'e rekt'e al pres'agent'ej'o'j kaj gazet'o'j en land'o'j sen Esperant'o-organiz'aĵ'o'j; (iii) “Bulten'o de KGS”, regul'e publik'ig'at'a dum la Universal'a'j Kongres'o'j de Esperant'o (ek'de la Pariza en 1950) en Esperant'o kaj en la naci'a lingv'o de la kongres'a land'o; (iv) “Impuls'o'j” (ek'de decembr'o 1972), dediĉ'it'a precip'e al stud'ad'o de psikologi'a'j aspekt'o'j de varb'ad'o; (v) “El'tond'aĵ'a Serv'o” (lanĉ'it'a en septembr'o 1972) kun fot'o'kopi'o'j de bon'a'j artikol'o'j pri Esperant'o en divers'a'j naci'a'j lingv'o'j, aŭ de mis'prezent'o'j kaj atak'o'j, en kiu kaz'o la IF taŭg'e koment'as. Krom'e, la IF el'don'is divers'a'j'n flug'foli'o'j'n, inter'ali'e la kon'at'a'n 6-lingv'a'n plur'foj'e, inter'naci'e uz'ebl'a'n afiŝ'o'n, poŝt'kart'o'j'n kaj simil'a'j'n material'o'j'n.
Neces'as ne forges'i la grand'eg'a'n inform'a'n signif'o'n de la mond'a'j kampanj'o'j de UEA. Ĉiu el ili — ekzempl'e okaz'e de la Petici'o al Unesk'o, aŭ Zamenhof-Jar'o. aŭ Jar'o de Inter'naci'a Kun'labor'o, aŭ Propon'o al UN k.a. — laŭ'plan'e mobiliz'is kaj kun'lig'is ĉiu'j'n fort'o'j'n de Ced kaj ĝi'a'j kun'labor'ant'o'j, ĉiu'j'n rimed'o'j'n de la inform'a aparat'o sur ĉiu'j nivel'o'j, kio don'is el'star'e rimark'ind'a'j'n rezult'o'j'n el kvant'a kaj kvalit'a vid'punkt'o'j. Efektiv'e, tia'j mond'skal'e organiz'it'a'j ag'ad'o'j de intens'a'j dokument'ad'o kaj inform'ad'o tuŝ'is en tiu aŭ ali'a form'o milion'o'j'n da hom'o'j.
Est'as sen'dub'e, ke mult'o jam est'as far'it'a kaj plu far'at'a por dis'kon'ig'i la lingv'o'n, sed est'as ankaŭ cert'e, ke eĉ pli est'as far'ebl'a kaj far'end'a. Tio rilat'as al ĉiu'j aspekt'o'j de inform'ad'o, sed precip'e al intern'a organiz'it'ec'o, amas'ig'o kaj pli'bon'ig'o de la kvalit'o. La organiz'a aparat'o de UEA konsist'as el la centr'a IF de la Asoci'o kun ĝi'a'j rekt'a'j kun'labor'ant'o'j, el inform'a'j fak'o'j (IF) de la land'a'j organiz'aĵ'o'j kaj lok'a'j societ'o'j. Por pli'bon'ig'i la inform'ad'o'n neces'as, unu'flank'e, pli firm'e kun'lig'i vertikal'e kaj horizontal'e la ekzist'ant'a'j'n IF kaj ali'a'j'n centr'o'j'n de inform'ad'o, kaj, ali'flank'e, funkci'ig'i nov'a'j'n. Mult'a'j La jam hav'as si'a'j'n IF, sed mult'a'j ali'a'j ankoraŭ ne form'is la si'a'j'n. Urĝ'a task'o est'as kre'i ili'n. Inform'ad'o en la modern'a mond'o dev'as ne est'i afer'o sen'pri'pens'a, hazard'a aŭ sporad'a, sed daŭr'e stud'at'a, bon'e plan'it'a kaj sistem'a. Tio'n plej sukces'e pov'as real'ig'i apart'a fak'o aŭ eĉ nur kompetent'a komisi'it'o en la sin'o mem de la La kaj tiel en konstant'a kontakt'o kun la ali'a'j ag'ad'branĉ'o'j. La task'o'j de la land'a'j IF est'as: (i) organiz'o kaj pri'zorg'o de inform'ad'o sur si'a'j teritori'o'j konform'e al la inter'konsent'it'a ĝeneral'a inform'a politik'o de la Asoci'o; (ii) kontakt'o'j kun la tut'land'a'j kultur'a'j, politik'a'j kaj ali'a'j instanc'o'j; (iii) rekt'a inform'ad'o per'e de la tut'land'a'j rimed'o'j de komunik'ad'o; (iv) konsil'o'j kaj help'o al la lok'a'j IF, aŭ individu'a'j lok'a'j kun'labor'ant'o'j, per liver'ad'o de artikol'o'j, nov'aĵ'o'j, flug'foli'o'j kaj ali'a'j material'o'j, util'ig'ant'e tiu'cel'e ankaŭ la publik'aĵ'o'j'n de la centr'a'j organ'o'j de UEA. Si'a'vic'e, ne kelk'a'j, sed ĉiu'j lok'a'j societ'o'j dev'us hav'i si'a'j'n IF aŭ komisi'it'o'j'n por pri'zorg'i la inform'ad'o'n sur lok'a-region'a nivel'o konform'e al la ĝeneral'a inform'a politik'o de la propr'a La. Nur tia'manier'e est'as ebl'e ating'i, ke la tut'a ter'glob'o est'u maksimum'e kovr'it'a per la ret'o de la inform'a aparat'o de la organiz'it'a Esperant'o-mov'ad'o. Pli'fort'ig'o de la organiz'a struktur'o aŭtomat'e kaŭz'os amas'ig'o'n de la inform'ad'o. Krom'e, ankaŭ unu'op'ul'o'j, ag'ant'a'j spontan'e kaj propr'a'iniciat'e, pov'os pli efik'e part'o'pren'i, kio plu kontribu'os al amas'ig'o. Efektiv'e, eĉ port'ad'o de la insign'o (ne mult'a'j sed unu), aŭ simpl'a konversaci'o (ne al'trud'a, sed natur'a) en flu'a Esperant'o, apog'as la inform'ad'o'n en la plej ĝeneral'a senc'o de la vort'o. Des pli help'as skrib'ad'o de taŭg'a'j leter'o'j al la redakci'o'j kaj simil'a'j iniciat'o'j de unu'op'ul'o'j. Grand'a nombr'o da ali'spec'a'j atent'ig'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o, sam'e tiel, sub'ten'as la organiz'it'a'n inform'ad'o'n. Al tiu kategori'o aparten'as, ekzempl'e, strat'o'j kaj plac'o'j, monument'o'j kaj memor'tabul'o'j, konstru'aĵ'o'j kaj ŝip'o'j k.s., kun la nom'o Esperant'o aŭ Zamenhof. Menu'o'j en Esperant'o hav'ig'ebl'a'j en la restoraci'a'j vagon'o'j de la entrepren'o Cooks, aŭ Esperant'lingv'a'j instrukci'o'j en ĉiu'j publik'a'j telefon'ĉel'o'j por inter'lok'a kontakt'o en la tut'a Nederlando, aŭ ŝild'o'j “Esperant'o parol'at'a” en hotel'o'j, vend'ej'o'j ktp. cert'e signif'as part'et'o'n de la lingv'a aplik'ad'o en la ĉiu'tag'a praktik'o, sed sam'temp'e ankaŭ aparten'as al la spec'o de konstant'a, diskret'a apog'o al inform'ad'o.
Tiu'j kaj mult'a'j ali'a'j simil'a'j “atent'ig'o'j” pri Esperant'o trov'as si'a'n lok'o'n en la fram'o de la organiz'it'a inform'ad'o, kies gam'o de ebl'ec'o'j est'as preskaŭ sen'fin'a: ĝi etend'iĝ'as de scienc'e baz'it'a'j stud'o'j ĝis simpl'a ne'kaŝ'ad'o de si'a propr'a sci'o de Esperant'o. Neni'o mal'help'as, ke tia'j “atent'ig'o'j” plur'foj'e mil'obl'iĝ'u kaj tia'manier'e kontribu'u al la neces'a amas'ig'o de inform'ad'o. Ĉiu unu'op'ul'o pov'as almenaŭ iom part'o'pren'i en la klopod'o'j en tiu direkt'o.
Pri la kvalit'o est'as jam tiom dir'it'e en la antaŭ'a'j part'o'j, ke apenaŭ ebl'as i'o'n al'don'i. Nek la organiz'a fortik'ig'o, nek la amas'ig'o sufiĉ'as per si mem. Ili dev'as est'i akompan'at'a'j de kvalit'a'j pli'bon'ig'o'j, se oni vol'as, ke la inform'ad'o don'u mult'e pli bon'a'j'n rezult'o'j'n en la est'ont'ec'o. Kaj kiu ne vol'as tio'n?